Schippers en vissers in Dussen

Van oudsher waren er in Dussen en later ook in Hank nogal wat personen die een varend beroep uitoefenden. Niet voor niets bevat het Oud-rechterlijk archief van Munsterkerk (1640-1811) tal van aktes met de geslachtsnaam Schipper(s). In Woudrichem was er vanaf 1612 een schippersgilde of -genootschap actief. Of daar ook Dussense schippers bij aangesloten waren moet nog worden onderzocht. Varen kon men zowel op de zogenaamde 'wilde vaart' - zie bijvoorbeeld het overzicht van Dussenaren die aanmonsterden op een VOC-schip - maar vooral de 'binnenvaart' was in trek. Veel jongeren uit Dussen leerden dat vak in het aan de overkant van de Oude Maas gelegen Waspik, waar ze zich voor een deel later ook vestigden. Een andere tak betrof de de vissers. Doordat de gemeente Dussen aan de Oude Maas en later de Bergsche Maas lag en het westelijk deel van de gemeente een gedeelte van de Biesbosch omvatte, vond menigeen zijn broodwinning in de visserij. Daarentegen zijn in het eerdergenoemde oud-rechterlijk archief slechts een beperkt aantal aktes aanwezig met de geslachtsnaam Visser(s).

Een drietal bronnen uit begin 19de en begin 20ste eeuw geeft een inzicht welke Dussenaren als schipper of visser actief waren. Daarnaast verschaft de burgelijke stand inzicht in het beroep en is daarmee een goede graadmeter hoezeer deze beroepen in Dussen uitgeoefend werden. Wat opvalt is dat het beroep kennelijk van vader op zoon werd doorgegeven want veel geslachtsnamen komen in de verschillende bronnen steeds terug.

Lijst van varenden in Franse Tijd, circa 1800

Tabel der Schippers of ZeeliedenLijst van 24 tot 49 jaaren oud wonende in de Gemeente Dussen, Departement: Monden van de Rijn, Arrondissement: 's-Hertogenbosch.

Volgnr Familienaam TV Voornaam Bijnaam Geb.datum Rang of titel Geb.plaats Woonplaats B.S. Gehuwd met Kind. Ouders/bericht aan Wonende
01 Groeneveld   Theunis   26-1-1772 patron d'un batmeis Dussen Dussen Gehuwd Marie Roubos 3 Goyert Groeneveld en Jenneke van de Koppel Dussen
02 Kok de Dirk   4-2-1780 vallet du battallion Uijtwijk Dussen Ongehuwd     Gerrit de Kok en Dirkske van der Stel Dussen
03 Ruijter de Hendrik   24-3-1779 vallet de pecheur Waspik Dussen Ongehuwd     Hendrik de Ruijter en Johanna Bogaers Waspik
04 Stael   Antonie   20-5-1775 patron d'un batmeis Dussen Dussen Gehuwd Marta van Dijk 3 Jacob Stael en Marie Verschoor Dussen
05 Strijp   Adriaan   5-3-1764 battallion d'un aakje Dussen Dussen Gehuwd Helena Meijers 3 Jean Strijp en Adriana van Kessel Dussen
06 Dijk van Adriaan   25-3-1786 onleesbaar Dussen Dussen Gehuwd Engelina van Mare   Arnoldus van Dijk en Maria van der Pluijm Dussen
07 Dongen van Jean   25-3-1786 battallion d'un hengstje Dussen Dussen Ongehuwd     Peeter van Dongen en Maria van Biesen Dussen
08 Pluijm van der Adriaan Adriaanse 15-11-1773 pecheur d'une petite peche Dussen Dussen Gehuwd Regina Kivits 3 Adriaan van der Pluijm en Marie Stael Dussen
09 Pluijm van der Adriaan Willemse 14-9-1773 pecheur d'une petite peche Dussen Dussen Gehuwd Petronella van der Pluijm 3 Willem van der Pluijm en Antonia Broeckhuijsen Dussen
10 Pluijm van der Peeter Adriaanse 22-?-1779 pecheur d'une petite peche Dussen Dussen Gehuwd Antonia Buijs 2 Adriaan van der Pluijm en Marie Stael Dussen
11 Pluijm van der Antoine Teunisse 7-3-1772 pecheur d'une petite peche Dussen Dussen Gehuwd Adriani Lensvelt 2 Teunis van der Pluijm en Cornelia van der Pluijm Dussen

Lijst van varenden ten tijde van de eerste kadastrale opmetingen, circa 1820

Uitreksel uit OAT register van Schippers en Visschers in de Gemeente Dussen.

Geografische aanduiding Kad.nr Naam Voornaam Beroep Woonplaats
Geffelkamp/OudBoerenverdriet D018 Pluijm Willem Cornelisse vd Schipper Dussen
Pereboom/Postsloot-Hank F012 Pluijm Willem Antonie van der Visscher Dussen
Pereboom/Postsloot-Hank F014 Pluijm Andries Janse van der Visscher Dussen
Pereboom/Postsloot-Hank F017 Pluijm Teunis Teunisse van der Visscher Dussen
Pereboom/Postsloot-Hank F020 Pluijm Peter Andries van der Visscher Dussen
Pereboom/Postsloot-Hank F028 Pluijm Adriaan Willem van der Visscher Dussen
Pereboom/Postsloot-Hank F031 Pluijm And. Ad. van der Visscher Dussen
Stadhoudershoeve/3de(Nathals) Polder G012 Pluijm Cornelis Adriaan v.d. Visscher Dussen
Stadhoudershoeve/Perenboom G306 Pluijm Cornelis Cornelisse vd Schipper Dussen
Klein Zuideveld H255 Baas Dirk Schipper Dussen
Klein Zuideveld H288 Stael Antoni Schipper Dussen
Klein Zuideveld H291 Vermeulen Jan G. Schipper Dussen
Klein Zuideveld H307a Baas Jacobus Schipper Dussen
Klein Zuideveld H308a Poel Cornelis Schipper Dussen
Groot Zuideveld H355 Meijers Peter Schipper Dussen

Geregistreerden boten, eigenaren en schippers in Gemeente Dussen, circa 1911

Overzicht van gerigistreerde boten in de Gemeente Dussen.

DU nr Inschrijving 1 Datum 1 Schipper 1 Doorgehaald 1 Inschrijving 2 Datum 2 Schipper 2 Adres Doorgehaald 2
1 Adriaan van der Pluijm 8-7-1911 J. van der Pluijm 2-6-1917 Johannes van Balkom 2-6-1917 14-10-1947
2 Adriaan van der Pluijm 8-7-1911 J. van der Pluijm 18-6-1923 vertrokken naar Dordrecht
3 Adriaan van der Pluijm 8-7-1911 A. Verschoor / A.J. van der Pluijm 2-6-1917 Johannes van Balkom 1-6-1923 14-10-1947
4 Adriaan van der Pluijm 8-7-1911 24-7-1923 Jacobus van der Pluijm 28-6-1924 C200 (Kortedijk 22) 3-11-1932
5 Adriaan van der Pluijm 8-7-1911 J. Sanner / A. Verschoor 27 oktober 1932 (eigenaar vertrokken)
6 Adriaan van der Pluijm 8-7-1911 J. van der Pluijm 24-7-1923 Johannes van der Pluijm 12-7-1924
7 Adriaan van der Pluijm 8-7-1911 W. van der Pluijm. juni 1923 vertrokken naar Dordrecht C225 (Visserskade 44) 27-10-1932
8 Antonius Joh. vd Pluijm 19-6-1912 A. van der Pluijm 22-3-1924
9 Jacobus van Dortmont 22-4-1912 27-10-1932
10 Antonius Joh. vd Pluijm 15-6-1912 A. van der Pluijm 27-10-1932 Antonius Joh. vd Pluijm 29-7-1935 A. van der Pluijm C225 (Visserskade 44) 14-10-1947
11 Jacobus van der Pluijm 22-6-1912 27-10-1932
12 Adriaan van der Pluijm 22-6-1912 24-7-1932
13 Adriaan van der Pluijm 22-6-1912 M. de Bodt 24-7-1932
14 Johannes van der Pluijm 15-6-1915 24-7-1923 C201
15 Theodorus Vetjens 12-8-1916 24-7-1923 C188
16 Jacobus van der Pluijm 28-8-1916 24-7-1923 C202

het is idd zo dat er eind 18de eeuw en in de 19de eeuw nogal wat schippers in Dussen actief waren. Een belangrijk deel van de onder Dussen geregistreerde schippers (van der Pluijm) woonde overigens in Hank aan de Visserskade. Toch woonden er ook een aantal bij of in de buurt van de Sluis in Dussen, in 1820 onder meer: Jan, Dirk en Jacobus Baas, Antoni Stael, Jan G. Vermeulen, Cornelis Poel en Peter Meijers en later ook Franciscus Josephus van Dijk en de schippersfamilie Hompus.

Bij de aanleg van de Kornsedijk, midden 15de eeuw, werden er in de dijk onder Dussen twee uitwateringssluizen gerealiseerd: één op de grens met Emmikhoven/Almkerk voor de de Kornse uitwateringsgantel en één meer naar het oosten ter hoogte van de aansluiting van de Kornsedijk met de Rommegatsche dijk (relict van de Noordelijke (oude) Maasdijk). Deze laatste sluis werd de Munsterkerksche sluis genoemd. De sluizen dienden enerzijds om het overtollige water uit het Noordeveld (Kornse sluis) en het Groot – en Klein Zuideveld (Munsterkerksche sluis) te lozen maar anderzijds ook om de kwaliteit van het drinkwater in het binnendijks gelegen riviertje De Dusse en ook in de Kornse Gantel door de buitendijkse eb en vloed werking dagelijks te verversen.

Rondom de beide sluizen ontstonden weldra bewoningskernen. Rondom de Munsterkerksche sluis, later afgekort tot de Sluis, ontstond het nieuwe centrum van het bij de Sint Elisabethsvloed verdwenen Munsterkerk. Mijn theorie is dat het met name boeren en schippers waren die de aanzet gaven tot de bewoningskern rondom de Sluis. De herberg met latere raadkamer stond aan de Sluis, de katholieken huurden er een pand van de kasteelheer dat dienst deed als schuilkerk en pastorie, de lokale geneesheer had er zijn ambtswoning.

Ten oosten tegenover de herberg werd eind 18de eeuw een grotere schuilkerk gebouwd die later verbouwd werd tot een echte kerk. Tussen deze kerk en de herberg lag de Sluis. Het water van de noord-zuid stromende gantel - welke in verbinding stond met het riviertje De Dusse - stroomde hier doorheen. Aan de zuidzijde van de Sluis was het haventje van Dussen gevestigd. Binnenvaartschepen konden vanuit de (oude) Maas via de buitendijkse gantel tot aan de Sluis in Dussen varen. Daar konden ze hun goederen lossen en/of laden. Deze goederen werden dan binnendijks verder naar de plaats van bestemming gevoerd via de binnendijkse gantel en het riviertje De Dusse of ze werden door zogenaamde karremannen verder vervoerd.

Langs de buitendijkse gantel lag ook een pad of weg naar het zuiden waarbij men in ‘een half uur gaansch’ tot aan de over van de (oude) Maas geraakte met aldaar ook het overzetveer naar Scharloo in Waspik, het centrum van de scheepsbouw in dat dorp.

Dit overigens bescheiden haventje - er kon slechts één schip aanmeren - bleef in gebruik tot het graven van de Bergsche Maas. Dat was een fikse tegenvaller voor Dussen. Bij de herbouw van de r.k.-kerk aan de Sluis na de grote dorpsbrand van 1892 kreeg het kerkbestuur bijvoorbeeld met een financiële tegenvaller te maken omdat de bouwmaterialen niet langer meer per schip tot aan de Sluis kon worden aangevoerd.

‘De Dusse dient als boezem maar vooral voor de aanvoer van vers water, plus voor lichte - en kleine scheepjes. Uitwatering via de sluis in de Ouden Zeedijk naar het Oude Maasje door de buitengantel die tevens voor de scheepvaart dient. Visserij buitengaats door beroepsvissers met beurtschuitjes bemand door 1 a 2 personen. In Dussen geen jaarmarkten en geen buitenlandsche handel.
Weinig binnenlandsche handel. Geen kooplieden die zich uitsluitend met verkoop van graan, vlas e.d. bezighouden. 8 Schuiten met luiken overdekt, samen groot 123 ton. Stoomsleepdiensten, werven en scheepsbouw bestaan er niet. Ook geen buitenlandsche scheepvaart. 8 Schippers (vracht) voor vervoer landbouwproducten naar Dordrecht en Rotterdam, maar ook elders. Geen vervoersmiddelen ten lande.’
Citaat uit het eerste gemeenteverslag van 1851.
Het binnendijkse riviertje De Dusse was vrijwel overal bevaarbaar. Ter hoogte van het kasteel lag een brug (de Hoge Brug genaamd) om het water te kunnen oversteken. Deze brug was speciaal zo hoog gemaakt om het vervoer over water onbelemmerd doorgang te kunnen verlenen.
De Dussensche Gantel liep in vrij rechte lijn parallel aan de Molenkade vanaf de Munsterkerksche Sluis naar het noorden waar deze aansloot op De Dusse. De Dusse stroomde van oost (vanaf Meeuwen) naar het westen waar hij doodliep op de Kornsedijk. Overigens is er tijdelijk nog wel een uitwateringssluis (de Nieuwe Sluis genaamd) in de dijk geweest voor De Dusse maar deze is op een onbekend moment ook weer verdwenen.
Vwb de bootjes moet je denken aan het formaat roeiboot of wat groter, met weinig diepgang en voortbewogen mbv roeispanen maar meer waarschijnlijk door een vaarboom. Omdat langs beide oevers van De Dussen een zogenaamde ventweg liep is het ook mogelijk dat de schuitjes met lading werden voortgetrokken. De traditionele boombeplanting langs De Dusse is namelijk pas van later datum, toen de klompenmakerij in Dussen hoogtij vierde en het transport over de rivier sterk verminderd was.
Via het haventje werden aangevoerd: zand en grint maar ook andere bouwmaterialen. Ook turf en later steenkool werden per binnenschip aangevoerd. Ter hoogte van de Sluis waren ook een tweetal opslagschuren gevestigd voor brandstof. Uit de gemeenteverslagen blijkt dat ook middenstanders hun verkoopwaar veelal per binnenvaartschip kregen aangeleverd. Afgevoerd werden voornamelijk landbouwproducten en producten uit lokale nijverheid. Deze werden te koop aangeboden op de markten in Dordrecht, Rotterdam maar ook dichter bij huis zoals in Den Bosch, Waalwijk, Geertruidenberg en Gorinchem. De Oude Maas was voor Dussen de belangrijkste vervoersader. Via de Oude Maas naar het oosten ging men naar Waalwijk – Heusden – en vandaar naar Gorinchem of Den Bosch. Vanuit Dussen de andere kant uit naar het westen ging men naar Geertruidenberg – Dordrecht en Rotterdam.

Wellicht ken je deze site al https://sites.google.com/site/visserskade1832/home Hierop is veel informatie te vinden over de vissers uit Hank.

Bronnen

Krantenarchief in Streekarchief Heusden, Echo van het Zuiden, 18 maart 1906, pagina 9 (9/10).

Terug naar Streekhistorie

© Ton Lensvelt, e-mail adres: tonlensvelt@ziggo.nl