Schalken

Het geslacht Schalken in Dussen

Geslachtsnaam

Bij het Nederlands Repertorium van Familienamen wordt de naam verklaard als zijnde een adresnaam. Enkele literatuurreferenties die worden opgevoerd zijn:

• Willem Cornelis Schalcken, aangeslagene bij de capitale impositie van 1585 te Amsterdam [Dillen van-1941, p 9].
• Abraham van der Schalcken, in 1639 afgebeeld op een schuttersstuk van Frans Hals (Haarlem 1582-1642); zoon van Cornelis Simonsz (van der Schalcken?) uit Helmond [Valkenburg van-1962, p 75; voetnoot 9: genealogie Van der Schalcken in de collectie De Man, CBG].
• Schalk, Schalken(s): Patr. Germ. VN Scalco `knecht'. 1282 Scalkin Blindepot, Kales (GYSS. 1963); 1317 Scalke Wouter, Pijnakker; 1585 Willem Cornelis Schalcken, Amsterdam (DM).

Oudste vermeldingen in Dussen

Maar de geslachtsnaam Schalken wordt ook anderszins reeds begin zestiende eeuw in Dussen vernoemd. In 1521 heeft Zeger Schalken een hofstede aan het riviertje de Dussen in Dussen Muilkerk groot 3,5 morgen, strekkend van de straat of de Dussen noordwaarts tot de wetering (naast Raveschot's hoeve). In 1522 heeft Willem Schalkenz (waarschijnlijk de schepen van Muilkerk), samen met Gerard Jan Schalken het recht op de "tienden" (heffing van 10%) van de opbrengsten uit de Ballekampen (gelegen tussen de Diebracht en Meeuwen). Tevens heeft voornoemde Willem in eigendom: in 1531, de westelijke helft van het leen, genaamd Wijngaardswerf, strekkend van de halve Dussen, noord: tot het land van Altena, west: de Hoeve van Dussen, oost: de graaf van Holland, Dirk Woutersz. en erven Pieter Adriaansz) en in Munsterkerk: in 1516, 8 hont land strekkend van de Middelt zuidwaarts tot de eerste dwarssloot. Midden zestiende eeuw, in 1556, beschikt Jan Schalken over 17 hont land op 't Schoor bij het Rode Wiel in het Rommegat.

Er is ook sprake van een Jan Schalken als, "op den 29 Junij 1631 is gedoopt Sijmon, soon van Gerit Janssen Lensvelt ende Bastiaenke Wouters, wonende te Dussen. Getuigen: Jan Schalken van de Dussen en Adriaenke Gerits van de Dussen".
Deze doop in Dongen duidt er op dat er in die tijd in Dussen geen pastoor voorhanden was. De relatie van de beide doopgetuigen, Jan Schalken en Adriaenke Gerits, met Gerrit Jansen Lensvelt blijft echter in het ongewisse.

Later in tijd blijken de Schalkens vooral over eigendommen te beschikken in Meeuwen en Babiloniënbroek en zelfs in Gansoijen. Verder vinden we in Oud-Rechterlijke Archieven (ORA) en in diverse Leenkamer Repertoria ook vermeldingen van de geslachtsnaam Schalken in Woudrichem. Dit strookt met de historie van andere Dussense geslachten zoals bijvoorbeeld Stael en Van Honsewijk. Hieruit mag de voorzichtige conclusie getrokken worden dat het geslacht Schalken - net als Stael en Van Honsewijk - zich in verband met de wateroverlast (Sint Elisabethsvloed van 1421 e.v.) in de vijftiende eeuw heeft teruggetrokken uit Dussen Muilkerk (Munsterkerk was vrijwel geheel door het water overspoeld) om zich wat meer oostenlijk (Hill, Babiloniënbroek en Meeuwen) te vestigen. Ook zocht men wel zijn heil in de hoofdstad Woudrichem van het ten noorden van Muilkerk gelegen Land van Altena.

Detailoverzicht van de stamboom van het geslacht Schalken uit Dussen

De gedetailleerde stamboom van het geslacht Schalken uit Dussen kan ook separaat (in een nieuwe webpagina) gedownload worden via de link: http://www.tonlensvelt.nl/schalkenstamboom.pdf

Stamboom

Deze Arien Schalcken blijkt in 1669 bij de opmetingen van de buitendijkse landen ten westen van de Kornsedijk (ter voorbereiding op de bedijking van de Zuid Hollandse Polder) over twee percelen aldaar te beschikken: een perceel in het blok van de Goeipoort, gelegen tussen de Nieuwe Steeg en de Scheijsloot. En een perceel in de Kleine Peerenboom, gelegen tussen de Oude Straat en de Nieuwe Steeg.

Toen tien jaar later (1679) de bedijking van de Zuid Hollandse of Nieuw Dussensche Polder ook daadwerkelijk ter hand genomen werd, was daar ook een Schalken bij betrokken. Van de bedijking die in een groot aantal kleinere kavels werd aanbesteed, werd het "vier en t sestigste bestedinge dijcx ter keure als de voorgaende lanck drie en twintich roeden aengenomen bij Thomas Pieterse Schalken van Loon, de roede voor twee en veertich ponden bedragende over de voorschreve drie en twintich roeden, de somme van negen hondert ses en t zestich ponden, te xl grooten 't pont, die op den derden augustii xvic negen en t zeventich is gepresenteert, opgenomen, ende betaelt, daeromme alhier bij ordonnantie, ende quitantie de voors:"

Bastiaen Schalcken in Geertruidenberg woonde in een pand aan de Markt (huidig adres "De Croon en 't Cruijs", Markt 3). Het pand bestond bestond oorspronkelijk (1557) uit twee panden: een huis van een scheepstimmerman en een herbergierster. Bastiaen Schalcken maakte van de twee panden één en vestigde er een brouwerij en brandewijnstokerij in. Bron: artikel in BN-De Stem, 7-2-2012 van Paul de Schipper. Zie ook het boek Markt 3 uit de serie Panden en Standen in Geertruidenberg van Arjan van Loon.

Een andere broer van Bastiaen en Arien Jans was Generatie 02: Theodorus (Dirck) Schalken uit Broek. Dirk Schalke, geboren te Dussen in het Land van Altena, werd in 1714 in het poorterboek van Rotterdam ingeschreven. Dit is een aanduiding dat hij daar regelmatig kwam, waarschijnlijk vanwege zakelijke belangen (marktbezoek?). Van Dirck zijn een drietal nakomelingen bekend: Gerardus Dirkse, Margritta Dirckx en Adriani Dirkx.
Generatie 03: Adriani Dirkx Schalken, geboren ±1664, was getrouwd met Catharina Jansen van Hassel. Van dit gezin zijn slechts drie kinderen gevonden maar misschien waren er meer. Mogelijk is er ook sprake van een zoon in Meeuwen.

Generatie 04: Corneli Adriani Schalken (±1670-?)

Cornelia Adriani, de vermoedelijk oudste zoon van Adriani Dirkx, was gehuwd met Elisabeth Lamberti 't Sant (ook wel genoemd Lammerse Boons). Hun gezin staat vermeld in het repertorium van de RK-DTB registers van Dussen. De doop van tenminste 12 kinderen is er in opgetekend. Het zevende kind is Simon Anthonius, geboren 5-2-1708 en overleden in Monster in 1760. Hij is de grondleggen van de Westlandse (ZH) Schalken-tak.
De jongste zoon Generatie 05: Cornelis Cornelisse Schalken, geboren 10-4-1713 trouwt in 1748 met Maria Bastiaanse Wijtvliet. Van hem zijn diverse aktes bewaard gebleven in het Oud-Rechterlijk Archief van Dussen. Zo laat hij in 1730 door schout en schepenen van Munsterkerk een verklaring afgeven van goede opvoeding en gedrag. Zo'n bewijsstuk was meestal nodig om een overheidsfunctie te kunnen bekleden. En in 1766 laten Cornelis en Maria hun testament opstellen.
Een van hun dochters is Kuijntje Schalken die in 1789 met Henricus H. van Honsewijk, de jongen, (1747-1827) in het huwelijksbootje stapt. Henricus van Honsewijk was weduwnaar van Mijna Lensvelt en genoot in Dussen hoog aanzien. Hij bekleedde diverse bestuursfuncties en was redelijk welgesteld. Ze woonden in de zogenaamde Kornhoeve, de latere klompenmakerij van Piet van Gennip.
Een zuster van Kuijntje was Elisabeth zij trouwde in 1670 mer Hermanus Poel. Kuijntjes echtgenote, Hendrik van Honsewijk "de jongen", kreeg in 1805 de voogdij over de kinderen van Elisabeth en Hermanus toegewezen.

Generatie 06: Sebatianus Schalken (1759-1826)

Stamvader van de Schalkens in Dussen was echter Kuijntjes jongere broer Sebastianus die in 1797 met Cornelia van Biesen trouwde. Een van hun kinderen was Arnoldus, die met zijn eerste echtgenote, Maria Meyers, de Zevenbergse-tak van het geslacht vormde. Voor het volgen van de geslachtslijn in Dussen is echter het nageslacht van zijn oudste zoon Cornelius maatgevend. Generatie 07: Cornelius Schalken, geboren 1-10-1797 met Hendrik van Honsewijk en Kuijntje Schalken als peetouders, werd in de echt verbonden met Anna Korthout, Zij werden gezegend met een uitgebreide kinderschaar van tenminste 10 kinderen.
Hun negende kind Generatie 08: Cornelius Schalken (1837-1882) gehuwd met Cornelia Nouwens was de grondlegger van vrijwel alle latere Schalkens in Dussen. Uitzondering hierop vormde het nageslacht van zijn jongere broer Generatie 08: Gerardus (Gerrit) Cornelis Schalken (1841-1898) en zijn vrouw Petronella Verbunt. Hij was polderwerker van beroep en woonde een tijdje in Drongelen maar vestigde zich op latere leeftijd weer in Dussen in het Rommegat. Gerrit Schalken stichtte een gezin van 9 kinderen, waarvan wij er twee uitlichten: Bastiaan Schalken en Marinus Schalken. De laatste, Marinus Schalken (1886-1952, generatie 09), was de vader van onder meer Dien Schalken (gehuwd met Frans Leeggangers) en Adriaan Schalken gehuwd met Lena van Delft, zijnde de ouders van Marinus Schalken, in Dussen meer bekend onder zijn bijnaam: Rooie Rien.

Bastiaan Schalken was twee keer getrouwd. Uit zijn eerste huwelijk met Roberdina van Dalen werd Gerardus Maria Schalken (1900-1984, generatie 10) geboren. Gerardus trouwde met Artje Blomberg en later met Maria Christina Koks. Hij vormde de schippertak van het geslacht en overleed in 1984 te Roermond als gevolg van een ongeval. Zijn zoon Rob Schalken steldde ons het familiewapen (rechts) van Schalken ter beschikking. Over de oorsprong en authenticiteit van het wapen zijn echter geen bijzonderheden bekend.
De oudste dochter uit Bastiaans tweede huwelijk met de Heusdense Elisabeth Heijkants is Johanna Petronella Schalken (1917-1987, generatie 10), gehuwd met Johannes Cornelis Domenie, wonende aan de Nieuwesteeg (B159a) en later in de Munsterkerk, de moeder van Rinus (Joep) Domenie;
Haar broer was, Cornelis Sebastianus Schalken (1927-1944, generatie 10), die overleed in het concentratiekamp Neuengamme in Duitsland.

Oorlogsslachtoffer

Cornelis (Kees) Sebastianus Schalken (1927-1944) werd op zondag 8 oktober 1944 bij een razzia opgepakt in café De Vrolijke Hoek van Anneke Verschuren in de Dordtsestraat in Geertruidenberg. Kees Schalken was een broer van de moeder van Rinus (Joep) Domenie.
Kees zat er te kaarten, anderen waren aan het biljarten. Zo rond vijf uur klonk er buiten motorgeronk, een vrachtwagen die stopte. Even later werd de deur van het café opengegooid en stormden vier Duitse soldaten het café binnen: SS’ers. Ze gingen direct naar het tafeltje met de kaartende mannen: „Machen sie fertig, dan können Sie mitkommen”.
G. van Biezen, zijn zoon Janus, Kees Schalken en Hendrik Goossens, werden naar buiten gesommeerd. Ook twee mannen die aan het biljarten waren: Koos van Biezen en J. Goossens moesten mee. Op dat moment kwam er toevallig een Duitse officier binnen die belast was met de bewaking van de PNEM-centrale. Hij zag twee PNEM’ers, G. van Biezen en zijn zoon, gearresteerd worden en vertelde de SS’ers dat hij die twee niet kon missen. Ze mochten gaan, maar in hun plaats vorderden de Duitsers twee anderen: Piet van Seeters en Gerrit Vissers uit Raamsdonksveer. De Duitse legertruck bracht de gearresteerde mannen naar Kamp Amersfoort.
Daar werd Kees tot 11 oktober 1944 gedetineerd, vanwaar uit hij op 14 oktober in Neuengamme bij Hamburg arriveerde; dit valt af te leiden uit zijn kampnummer: 56796.De ontberingen daar waren verschrikkelijk: Tyfus en ongelooflijke zware - en slechte werkomstandigheden. Hendrik Goossens werd er doodgeknuppeld met de kolf van een geweer. Kees, nog maar 17 jaar, stierf binnen drie maanden. Alleen biljarter Koos van Biezen overleefde het kamp maar keerde in juni 1945 als een menselijk wrak terug; hij woog toen nog slechts 30 kilo.
Bron: Artikel in BN-DeStem, 24-05-2011,door Paul de Schipper

Eerder genoemde Cornelius en zijn vrouw Cornelia Nouwens vormen de stamouders van alle andere Dussense Schalkens. Ze woonden aan de Dussendijk, een weinig voorbij café De Posthoorn aan de Putte.
Hun oudste zoon was Cornelis Schalken (1868-1940, generatie 09), arbeider, wonende B191, later B71/2 Sluis, B15/14 Kerkstraat. Hij huwde met Elisabeth van Steijn en na diens overlijden met Laurentia Vermeulen. Uit het huwelijk met zijn tweede vrouw werd onder meer Elisabeth Schalken (1902-1986, generatie 10) geboren. Zij is beter bekend als Bet Schelle uit het Rommegat. Een broer van Bet was Johannes (Jantje) Marinus Schalken (1904-1972, generatie 10) uit de Van Gendtstraat.

De tweede zoon was Petrus (Pieter) Schalken (1870-1951, generatie 09), arbeider, wonende B184 (thuis) B160, B148, B144, B139, B146, B152 en getrouwd met Martina van Steijn. Zij waren de grootouders van Petrus (Piet) Gerardus Schalken (1923-200, generatie 11), die ter onderscheid van de vele naamgenoten in Dussen ook wel als Piet de Omroeper of Piet Sigaar werd aangeduid.
Maar Petrus en Martina waren ook de ouders van onder meer:
Albertus (Bertus) Johannes Schalken (1898-1973, generatie 10), arbeider op de papierfabriek, gehuwd met Pit van Biesen, wonende aan de Hogedijk;
Petrus Cornelis Schalken (1900-1946, generatie 10), eveneens werkzaam op de papierfabriek en gehuwd met Maria Leenhouts, wonende in de Liliputter vooraan op de Nieuwesteeg. Zij waren de ouders van (Dunne) Piet Schalken (1932-1997, generatie 11);
Johannes Schalken (1904-1945, generatie 10), net als zijn broers werkzaam op de papierfabriek bij Keizersveer en gehuwd met Catharina (Cato) Jonkers. Johan liet het leven bij de catastrofale ontploffing van het raadhuis aan de Sluis in mei 1945;
En van Bastiaan Schalken (1907-1973, generatie 10) die met zijn vrouw Trien van Dortmont aanvankelijk aan de Molenkade woonde maar later met zijn vier dochters aan de Hogedijk een huurwoning betrok van voormalig dussenaar Ferdinandus van de Pluijm uit Rosmalen;

Hun derde zoon betrof Bastiaan Schalken (1873-1953, generatie 09), wonende aan de Korn B205, B190, B179, B174, B172, B175 a/d Nieuwesteeg? die getrouwd was met Elisabeth Elis. Maria van Steijn. Zij waren de ouders van onder meer:
Johannes (Jan) Schalken (1906-1993, generatie 10), bijgenaamd: van de Wiel, in eerste instantie woonachtig aan de Molenkade, later verhuisd naar de Dussendijk, bij het wiel aan de Putte;
Petrus (Piet) Schalken (1908-1992, generatie 10) getrouwt met Antonia Eijkhout en wonende in het Rommegat B5, het laatste huis aan de Kanaaltjes-zijde, dat tevens het ouderlijk huis was;
Bastiaan (Sjaantje) Schalken (1912-1987, generatie 10) gehuwd met Cor van de Pluijm (Cor van Sjaantjes) een dochter van de befaamde Willem van Burtjes uit Hank. Aanvankelijk woonden zij op de Nieuwesteeg maar na de oorlog verhuisden men naar de Wilhelminastraat;
en van Adrianus (Januske) Leonardus Schalken (1915-1995, generatie 10) van de Dussendijk die met Toontje van den Broek getrouwd was.

De Schalken-tak uit Babyloniënbroek

Naast voorgaande Schalkens was er gedurende de negentiende eeuw nog een Schalken-tak in Dussen aanwezig die echter oorspronkelijk uit Babiloniënbroek stamt. Het betreft de nazaten van een zekere Adriani Schalken (Generatie 05) die op 26-11-1720 in Dussen in het huwelijksbootje stapt met Elisabeth Hollanders.
Hun kinderen werden weliswaar in Dussen gedoopt maar werden in het naburige Broek geboren, alwaar het gezin ook gewoond zal hebben. Een van hun kleinzonen was Adrianus (Adriaan) Schalken (1767-1839, generatie 07), geboren in Broek en aldaar in 1809 getrouwd met Huberta Zijlmans.
Hun derde kind betrof een zekere Mathijs Schalken (1815-1891, generatie 08). Mathijs trad in 1850 in het huwelijk met Adriana van Dijk (1825-1904). Zij was een dochter van Johannes Cornelis van Dijk en Petronilla Lensvelt die waarschijnlijk de monumentale boerderij "De Putte" aan de Dussendijk bewoonden. Mathijs was winkelier in de Dorpsstraat (nr B90, tot het overlijden van zijn vrouw in 1904, Mathijs was daarvoor al overleden) in het pand dat later als zodanig door Jan Paes zou worden uitgebaat. Mathijs en Adriana zaten er vermoedelijk warmpjes bij want de notariëele archieven van Dussen bevatten nogal wat aktes waarin Mathijs Schalken geld uitleent aan diverse dorpsgenoten maar ook daarbuiten. In de negentiende eeuw was het heel gebruikelijk dat redelijk vermogende dorpsbewoners geld uitleenden aan anderen en zodoende een bankiersfunctie vervulden.
Omdat van het paar slechts een dochter, Huiberdina, is teruggevonden, sterft deze, toch best van importantie voor Dussen zijnde, Schalken-tak uit.

Bronnen

Terug naar Streekhistorie