Voorblad van De Schakel, editie november 1948. Bron: Jan en Doris van Luxemburg- van Dortmont.
‘De Schakel’ R.K. Thuisfront-Dussen
Na de Tweede Wereldoorlog voerde Nederland de zogenaamde politionele acties in Nederlands-Indië. Het was een eufemistische term voor de grootschalige militaire operaties van het Nederlandse leger in Nederlands-Indië tussen 1945-1949, die erop gericht waren het Nederlands gezag in Nederlands-Indië weer te herstellen. De naam duidde specifiek op de twee offensieve operaties: Operatie Product die plaatsvond vanaf 21 juli 1947 tot 5 augustus 1947 en Operatie Kraai waarmee op 19 december 1948 begonnen werd en die duurde tot 5 januari 1949. Tijdens deze operaties waren er hevige gevechten tussen Nederlandse troepen en Indonesische nationalisten. Op 27 december 1949 werd Indonesië onafhankelijk.
Nederland zette tijdens de acties ruim 200.000 militairen in, onder wie 95.000 dienstplichtigen en 25.000 oorlogsvrijwilligers uit Nederland. Ongeveer 6.000 militairen in dienst van het Koninkrijk kwamen om het leven. Circa 25 voornamelijk dienstplichtige Dussense jongeren werden opgeroepen maar waarschijnlijk nog enkelen meer van wie de namen niet bekend zijn. Ze werden gesteund door thuisfrontorganisaties van de eigen zuil die regelmatig pakjes, brieven, tijdschriften en boeken verstuurden. Om dat te bekostigen werden door de organisaties in Nederland films vertoond over Ned-Indië en lezingen gehouden waarvan de opbrengst ten goede kwam aan het Thuisfront. Daarnaast werd er gecollecteerd: in de kerk maar ook bij particulieren.
Om het contact met de jongens overzee te behouden, werd door de rooms-katholieke parochie in Dussen een contactorgaan uitgegeven in de vorm van een periodiek, 'R.K. Thuisfront Dussen - De Schakel', waarmee katholieke jongens in Indië op de hoogte bleven van het nieuws in het dorp en de parochianen over de toestand in Indië. De doelgroep en de inhoud van De Schakel was uitsluitend gericht op de eigen zuil, over Dussense jongens in Indië van andere gezindten - want die waren er natuurlijk ook - werd niet bericht. Er was echter ook een Protestants Christelijk Thuisfront comité in Dussen opgericht dat in januari 1948 een huis-aan-huis-collecte organiseerde om geld in te zamelen om de jongens in Indië van protestantse huize met Pasen een pakje te kunnen sturen wat in juni nog gevolgd werd door een (koninlijk)jubileumpakketje.
Het blad De Schakel was een beetje te vergelijken met de latere Kasteelbode en werd betaald uit de opbrengst van collectes, zondags bij de kerk, maar ook bijvoorbeeld bij de inhuldiging van de burgemeester Oderkerk of bij particulieren zoals op het huwelijksfeest van Ad Hakkel of bij Aart Peters maar ook anderen. Er werd zelfs een benefietwedstrijd gespeeld ten bate van de Indiëgangers tussen Dussense Boys en een team samengesteld uit leden van de vrijwillige brandweer. Het bestuur van het R.-K.-Thuisfront was samengesteld uit: G.A. van der Pluijm, kassier boerenleenbank als voorzitter, Jan Th. van Dortmont, kapper als vicevoorzitter en Bas Nieuwesteeg, champignonkweker als penningmeester. Bestuursleden waren voorts de dames: Anneke van Mierlo, Dina Wijtvliet, postkantoorhouder in Dussen en Annie Pelders die als secretaressen fungeerden en ook de propaganda verzorgden. Verschillende personen leverden artikelen aan die door de redactie werden beoordeeld voor plaatsing. Met de lokale bankier, herenkapper en postkantoorhouder in het bestuur zal de plaatselijke nieuwsgaring van het blad verzekerd geweest zijn. De artikelen werden hoofdzakelijk uitgetypt door Anneke van Mierlo, kleuterjuf op de r.-k.-kleuterschool en gedrukt bij drukkerij WSum in Waalwijk. Kennelijk kwamen er na verloop van tijd meer middelen voor de uitgave beschikbaar zodat de opmaak en drukkwaliteit verbeterde. Van een voorwoord van de pastoor, tot huwelijks - en geboorte aankondigingen, sportnieuws, ander dorpsnieuws en wetenswaardigheden maar ook samenvattingen van brieven uit Indië, gedichten, wist u datjes, enz. het was allemaal te lezen in De Schakel. Het blad werd goed ontvangen in het dorp maar zeker ook door de doelgroep: de jongens overzee. Een klein bloemlezing uit de vijf beschikbare edities vanaf mei 1948 tot en met juni 1949.
Voorblad van De Schakel, editie november 1948. Bron: Jan en Doris van Luxemburg- van Dortmont.
Voorjaar 1948:
Editie nummer 2 van mei 1948 begint met een herderlijk woord over Pinksteren van de pastoor, gevolgd door mededelingen van de redactie. De eerste uitgave was volgens de redactie zo goed ontvangen dat ze de oplage van nummer 2 maar liefst verdubbeld hadden. Er werd verslag gedaan van de thuiskomst uit Indië van Gerrit van Mierlo maar ook van de inhuldiging van de nieuwe burgemeester Oderkerk met zijn gezin.
In mei 1948 verbleven de volgende jongens van katholieke huize in Indie: Soldaat M.H. van Bommel, standplaats Banjoemas; Grenadier Bertus Schalken Czn, ziekenverpleger, standplaats Soerabaja later Sembajat; Dpl. soldaat C.G. van de Oort, standplaats Cheribon (Java); Dpl. soldaat Adriaan Hofmans, standplaats Batavia waar ook dpl. soldaat Wim van den Oort gestationeerd was; Dpl. soldaat André A. Leenhouts Mzn en Ad Verbunt, beiden te Medan op Sumatra, Dpl. soldaat: J.A. Muskens katholiek uit Babylonienbroek, Adriaan de Ronde, Jac.P. Wijtvliet en Martinus J. Pelders, allen te Batavia.
Uit andere bronnen is bekend dat ook kapitein Gert Schermers, sergeant Alexander Verbunt, dpl. soldaat Leen de Rooy, Piet van der Stelt, Jan van der Stelt, Cees van den Oven, Jan Dijksman, Barend Koops, Teunis Donkersloot (Corneliszoon, woonde op nr A1), J.M. Nederveen, J.A. van Vark, J.A. van Mierlo, P.H. Achterberg, A.J. Vingerhoets, en mogelijk nog wat anderen in Indië verbleven.
Foto van Indiëgangers Piet en Jan van der Stelt uit de Wilhelminastraat.
Op sportgebied was de gestaakte wedstrijd tegen Be Ready uitgespeeld en geëindigd in 1-1. BVV (Den Bosch) had verloren en gewonnen voor de promotie, DESK was geen 1ste klasser geworden en voor het eerst was er weer een wielerkoers georganiseerd.
Herfstnummer 1948:
Lentenummer:
Zomer 1949:
De stroom brieven nam flink toe. Verantwoordelijk daarvoor waren een aantal vaste briefschrijvers maar ook nieuwe zoals Gerrit Kemp en M. van Bommel. Uit de brieven werd duidelijk dat ondanks het zeer zware en soms moeilijke en gevaarlijke werk de Dussense jongens het allen goed maakten. Bovendien waren ze gemotiveerd om de opgedragen taken goed te vervullen. Dankbaar waren ze voor de pakjes toegezonden vanuit het thuisland.
Gemeenteambtenaar Sträter had nog wat aanvullingen gestuurd op zijn vorige artikel. De gemeente had een flinke som aan vermakelijkheidsbelasting geïnd. Het dansen was echter in 1946 en 1947 flink afgenomen omdat maar liefst de helft van de opbrengst als belasting moest worden afgedragen. Kennelijk had de gemeenteraad niet zoveel op met deze vorm van vermaak. Hoewel er in 1949 landelijke gemeenteraadsverkiezingen op het programma stonden, werden deze in Dussen niet gehouden. De gezamenlijke partijen hadden namelijk een combine gesloten en slechts één gezamelijke kandidatenlijst ingediend met daarop exact elf namen voor de elf beschikbare raadszetels. De restauratie van het kasteel was begonnen, aannemer was P. van der Sluis uit Giesendam. De Keizersveerse brug was weer geopend. Plannen voor herbouw r.-k.-kerk in Dussen waren in voorbereiding. In Dussen werden in 1948 twintig nieuwe woningen opgeleverd, plus de burgemeesterwoning aan de Molenkade en een boerderij van L.Z. Middelkoop in de Diebracht. Binnenkort zouden vier nieuwe woningen in Dussen worden aanbesteed en de Nieuwe Steeg zou worden verhard. Over de toewijzing van het bouwvolume voor 1949 was de gemeente wat somber gestemd. Sträter besloot zijn betoog met de mededeling dat tot op de datum van zijn verslag, 8 februari 1949, onder de Dussense jongens in Indonesië geen dodelijke slachtoffers gevallen waren.
Jac. Wijtvliet
Jac. Wijtvliet (1927) was een van de jongste Dussenaren toen hij in 1947 als dienstplichtig soldaat naar Nederlands-Indië werd uitgezonden on daar deel te nemen aan de politionele acties. In mei 2024, 96 jaar oud maar nog opvallend helder van geest, vertelt hij maar wat graag over zijn Indiëperiode omdat hij daar warme herinneringen aan koestert. Hij verbleef er drie jaar, in 1950 kwam hij terug naar Nederland. Met zijn gevoel voor - en interesse in techniek, werd hij ingedeeld bij de technische dienst en was hij gelegerd in Batavia. Zo'n ondersteunende dienst had als voordeel dat je niet in de vuurlinie kwam te staan. Wel reisde hij zo ongeveer door heel Indonesië en was zelfs nog een enige tijd in Nieuw-Guinea voor verschillende reparatieklussen. Daarbij liep hij wel eens andere jongens uit het dorp tegen het lijf zoals Cees van den Oven, Bertus Schalken Czn en Tinus Pelders (zie bijgaande foto) maar ook Jan Dijksman en de jongen die vooraan de Korn woonde in het voormalige huis van Piet Koops (van de leur oid?).
Foto genomen in Ned. Indië door Jac. Wijtvliet met: Bertus Schalken Czn, Cees van den Oven en Tinus Pelders op bezoek bij Jac.
Met het blad De Schakel was hij wel bekend maar hij stuurde slechts zelden 'n brief aan de redactie. Hij was niet zo'n schrijver. De pakjes die ze van tijd tot tijd kregen toegestuurd werden zeer gewaardeerd. De koekjes, chocolade, scheermiddelen en vooral de Highway sigaretten vielen in de smaak. In Indonesië waren alleen kretek sigaretten verkrijgbaar, bestaande uit twee delen tabak en een mix van specerijen. Kruidnagel in combinatie met plantaardige oliën deden de sigaret knetteren tijdens het roken. Vandaar de naam kretek. De sigaretten stonken ook enorm. Daarentegen heeft Jac er wel de Indische keuken leren waarderen. Tegenwoordig kookt hij nog regelmatig nassi en bami op Indische wijze en geniet daarvan. In hun vrije tijd vermaakten ze zich prima. Met de lokale bevolking konden ze het goed vinden. Met vrouwtjes heeft hij het echter niet aangelegd. Daar werd door de kapitein ook voor gewaarschuwd, als je tenminste geen geslachtsziekte wilde oplopen.
Thuiskomst
Dussense Oorlogsvrijwilligers
In de regionale krant De Stem verscheen op 4 augustus 1949 een artikel over 'Onze jongens in Indonesië' met daarbij een foto van André Leenhouts (Mzn) Binnen A83 Dussen, die in 1947 met de Johan van Oldenbarneveldt vertrokken was en als chauffeur van de aan- en afvoertropen in de oost werkte. In maart 1948 keerde onverwacht de eerste oorlogsvrijwilliger, Gert Schalken Czn, terug. Mogelijk had dit te maken met de kritische gezondheid van zijn vader. Hij werd met muziek van fanfare Wilhelmina verwelkomd en er waren lovende woorden van wethouder Bastiaan van Biesen en pastoor Van den Hoven. Ook Gerrit van Mierlo was begin dat jaar thuis gekomen en was door het buurtcomité verrast met een passende gevelversiering en de pastoor en wethouder Toon van Dijk hadden een welkomstwoord gesproken. Kapitein Gert Schermers van de Korn was zelfs per vliegtuig teruggekeerd van zijn missie in Indië en was in mei 1948 al weer aan het werk bij De Vries- Robbé in Gorinchem. In december 1948 was het de beurt aan oorlogsvrijwilliger Piet van de Stelt om zich terug bij zijn ouders te melden in de Wilhelminastraat die voor deze gelegenheid was versierd met vlaggen terwijl de buren bij het ouderlijk huis een ereboog hadden geplaatst. Piet's broer Jan van der Stelt moest nog wat langer wachten op zijn terugreis naar Dussen. Fanfare Wilhelmina was opnieuw uitgerukt voor een serenade. Joh. Bax Mzn van het Protestants Thuisfront hield een welkomstoespraak. Eens te meer een teken hoe respectvol in die dagen oorlogsvrijwilligers behandeld werden.
Omstreeks 13 juli 1949 werd militair A.(Bertus) P. Schalken Czn uit Dussen terug verwacht uit Ned.-Indië met de Kota Inten. Dat was te laat voor de begrafenis van zijn vader die in mei van dat jaar was overleden. Enkele maanden later op 8 september 1949 arriveerde Barend Koops. Later dat jaar zouden nog terug arriveren soldaat Adriaan Hofmans en soldaat 1e klas Teunis Donkersloot uit De Bosschen. Na de soevereiniteitsoverdracht, eind 1949, maar vooral in 1950 keerden de overige Dussense jongens terug in Nederland.
Op 9 januari 1950 werd soldaat 1ste klas C.G. van Oort uit de Binnen Voorstraat A65 terug verwacht met troepentransportschip Groote Beer. Op 25 februari soldaat Gerrit H. van de Kemp, B37 Dussen. Op 24 maart kwam soldaat 1e klas Andreas A.M. Leenhouts, Binnen Achterstraat 83 met het schip Waterman terug uit de oost. Ook voor hem hadden buurtbewoners een ereboog bij het ouderlijk huis geplaatst en was fanfare Wilhelmina uitgerukt.
Afb. 15 Onderscheiding Orde en Vrede die in de periode 1949 1952 werd uitgereikt aan Afzwaaiende Indiëgangers.
Het Ereteken Orde en Vrede was bedoeld voor militairen van de drie krijgsmachtonderdelen en van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Zij moesten in Nederlands-Indië en de aangrenzende zeegebieden tussen 3 september 1945 en 4 juni 1951 ten minste drie maanden in werkelijke dienst zijn geweest. Het ereteken werd uitgereikt door of namens de minister van Defensie.
Eind 1949 arriveerde Adriaan Hofmans na zijn avontuur in Ned-Indië terug in de Muilkerk waar hij door zijn familie met een ereboog werd verwelkomd. Zie de foto. Anton staat tussen vader Toon en moeder Jacoba Trots en wordt omringd door zijn broers en zusters. Geknield: Dorus Hofmans, Toon Hofmans en Jo Hofmans, beter bekend als Kraak. Staand van links naar rechts Cor Hofmans gehuwd met Jan Tilborg, Ida Hofmans gehuwd met Frans van Dortmont, de oude Toon Hofmans, Adriaan Hofmans, Jan Hofmans uit Geertruidenber, moeder Jacoba Trots, Kees Hofmans, Zus Hofmans gehuwd met Jan Embrechts, woonde lang in Limburg en daarnaast Johanna Hofmans gehuwd met Jan Schelle. Adriaan trouwde in de zomer van 1951 Celine waarna ze in de Munsterkerk gingen wonen.
NIWIN
Doel was "de welzijnsverzorging in de ruimste zin des woord van alle militairen in Indië en van de burgers aldaar". Een deel van de acties bestond uit het inzamelen van gelden. Dit gebeurde door het houden van voorstellingen, de verkoop van vaantjes, maar ook door collectes. Ook verschenen speciale postzegels met een toeslag voor de acties. Goederen werden ingezameld in de vorm van tijdschriften, sportartikelen, boeken en films voor de troepen. Luxe voedingswaren als chocolade werden opgestuurd, al kwam de 'sjeklade' vaak gesmolten aan. En er waren oranje blikjes met Niwinsigaretten voor de in de dessa verblijvende militairen. De artikelen werden toegezonden in de vorm van kerstpakketten. De vanaf juni 1949 toegestuurde rimboekisten bevatten sport- en spelartikelen voor de militairen op de buitenposten. Peter Knegjens was werkzaam als sportpromotor van de NIWIN. Ook artiesten verleenden medewerking. De Skymasters, de Kilima Hawaiians en diverse cabaretgroepen werden uitgezonden ter verpozing van de strijdkrachten. Ten slotte werden ontwikkelingscursussen en ontspanningsprogramma's georganiseerd.
De NIWIN en het Katholiek Thuisfront
Samenvatting:
Bronnen:
Vijf edities van De Schakel blad van het r.k.-Thuisfront - Dussen uit het archief van Jan van Dortmont-de Wijs c.q. Jan van Luxemburg-van Dortmont.
Er was veel correspondentie uit Indië ontvangen, van: Tinus Pelders, Jac. Wijtvliet, Adriaan Hofmans en André Leenhouts. De toonzetting in de brieven van deze dienstplichtige soldaten was over het algemeen positief. Onze briefschrijvers hadden het in ieder geval getroffen en ze maakten het allen goed. Of dat er door de legertop censuur werd toegepast op hun uitgaande brieven is niet bekend. Er bestond wel zoiets van een censuurreglement maar door de stortvloed aan correspondentie over en weer, bleek handhaving onmogelijk. Mogelijk kregen de briefschrijvers onder de soldaten wel het advies om geen vertrouwelijke zaken te beschrijven en hun ouders en geliefden ook niet onnodig te verontrusten.
Er waren brieven ontvangen van onder meer Ad Verbunt een katholiek van den Hill, grenadier Bertus Schalken Czn en G.C. van Oort. De laatste zat in Brebes in Midden-Java nogal in de vuurlinie en was daar niet gerust op. De nieuwe schaakclub in Dussen had Terheijden tot twee keer toe verslagen maar moest in Rossum haar meerdere erkennen. Het ontbreken van notaris Affourtit aan bord 2 werd daarvoor als oorzaak aangevoerd. Achteraf bleek dat bij Rossum een ongerechtige speler had meegedaan zodat de eindstand alsnog werd gelijkgetrokken. Schaakclub Almkerk werd totaal overompeld door de Dussenaren en als volgende tegenstander wachtte Zuilichem. Voetbal dan. Dussense Boys presteerde matig in de competitie. Wel had men een leuke wedstrijd gespeeld tegen Veerse Boys 2 waarbij wat routine was teruggekeerd in het elftal met: Cees Hofmans, Rien van den Broek en Jan Lensvelt. De derby tegen Be Ready was opnieuw een gelijkspel, 2 - 2, geworden met doelpunten van Giel Olieslagers die een voorzet van Rien van den Broek binnenkopte en een goal van Joske Verhoeven na goed doorzetten. Kobus van den Broek was uitgevallen hetgeen betreurt werd omdat Kobus er voor de rust 'als vanouds tegenaan geknoert had'. Saillant detail was dat Dilles van der Pluijm weer bij Be Ready speelde, waar hij bij de heroprichting van Dussense Boys in 1944 in Dussen lid geworden was en ook had toegezegd een aantal jaren lid te blijven. De volgende wedstrijd tegen Right-Oh thuis werd royaal met 4 - 2 gewonnen met doelpunten van: Giel Olieslagers, Jos Verhoeven, Cees Hofmans en Gerrit van Hees. Doelman Kraak moest twee keer vissen. Schaatser Anton Verhoeven was samen met Kees Broekman voor een trainingsstage naar Noorwegen vertrokken.
Het was inmiddels herfst in Nederland en in Dussen reden de boeren af en aan naar de Loswal om daar hun oogst suikerbieten af te leveren voor transport naar de suikerfabriek. Bij de meer vermogende Dussenaren waren belastingbrieven in de bus gevallen. Het besluit waar de nieuwe r.-k.-kerk moest komen hield de gemoederen bezig; de kansen voor bouw aan de Sluis, op de plek van de gesloopte kerk, werden niet zo groot geacht. De stoompont van het Capelse veer was weer in dienst gesteld, in de Wilhelminastraat was straatverlichting aangelegd en de notariswoning in Dussen Binnen was verkocht aan dokter Van Vuure. Tenslotte: Lee van Moergestel gaf op verzoek van Gerrit van der Pluijm weer eens blijk van zijn dichterskunsten waarbij hij de jongens overzee een hart onder de riem stak en een zalige kerstmis in de tropen toewenste.
Vlak voor kerst 1948 was Operatie Kraai begonnen. Daardoor mochten er tijdelijk geen tijdschriften e.d. naar Indië gestuurd worden. Het weerhield Lee van Moergestel er niet van om toch wat recht te zetten. In zijn kerstgedicht was hij vergeten om Tinus Pelders te benoemen en dat was hem bij een bezoek aan de kapsalon van Jan Van Dortmont voor zijn wekelijkse scheerbeurt goed te verstaan gegeven. In het lentenummer van De Schakel corrigeerde hij deze omissie door een persoonlijk gedicht voor de 'man van het licht' zoals hij Tinus bestempelde. Een citaat:'Waar Tinus in de tropen vervult zijn plicht / Zat men in Dussen vaak zonder licht!' Lee wenste soldaat Pelders alle goeds in Insulinde.
De opmars in Indië werd in Nederland nauwlettend gevolgd. Vanaf het moment dat de parachutisten het vliegveld bij Djoka bezetten, de tijdelijke hoofdstad Yogyakarta veroverden en Soekarno gearresteerd werd, tot het tijdstip dat de bezetting voltooid was en de zuiveringsacties van start gingen. De rol van Amerika en Engeland werd flink bekritiseerd. Men leefde mee met het lot van de eigen jongens die hun leven in de waagschaal stelden in hun strijd tegen de stelende en moordende bendes van de opstandelingen. Opmerkelijk was dat de redactie van De Schakel, nog niet zo lang geleden zelf bevrijd van bezetting en terreur, begrip toonde voor de vreedzame Indonesische bevolking, die verarmd en verhongerd, hunkerden naar vrijheid.
De voetbalcompetitie liep op een einde. Het tweede elftal had gewonnen door een benutte strafschop van Theo van Biesen. Het eerste team speelde thuis tegen TSC 3 uit Oosterhout. Binnen een mum van tijd was het 4-0 voor Dussen waarbij Giel Olieslagers wederom trefzeker was. Het was echter een deceptie dat de Oosterhouters alsnog een gelijkspel uit het vuur sleepten. Dussen nam wraak in de terugwedstrijd die met 2-3 werd gewonnen. Na afloop hadden de jongens de topwedstrijd in Breda, NAC - Limburgia, bezocht waarbij nr 2 NAC de nr 1 van de ranglijst ontving. Zelfs Keesje Rijvers kon niet verhinderen dat de Limburgers met de punten aan de haal gingen.
De toneelvereniging Oefening en Vermaak had bijzonder veel succes met de opvoering van het stuk: Zijn eerste schot. De twee uitvoeringen waren stijf uitverkocht en er moesten zelfs mensen teleurgesteld worden omdat er geen plaats meer was. Het leverde uitnodigingen om ook in Hank en in Capelle een uitvoering te geven.
Gemeenteambtenaar H. Sträter leverde een omvangrijk artikel aan over onderwerpen van de lokale overheid. Hij zegde toe dit ook in de toekomst te blijven doen. Het was een soort van gemeenteverslag zoals dat ook wel aan de provincie werd gerapporteerd, tamelijk ambtelijk van opzet en met veel cijfermateriaal. Het aantal inwoners in de gehele gemeente was flink toegenomen (+ 100). Opvallend was het aantal huisslachtingen van maar liefst 587. De woningnood was hoog waarbij voor Dussen de broers Gerrit en Jan van der Pluijm zitting hadden in de adviescommissie. In januari 1948 was N.V. Hollandia een constructiewerkplaats en ijzerwarenfabriek begonnen op een neventerrein van de voormalige papierfabriek. En in het kader van de herbouw was een aanvang gemaakt met de bouw van drie panden: van weduwe A.A. Verhoeven in Dussen Binnen, van Ad de Rooy in de Wilheminastraat en van Leen Koops, woonhuis met werkplaats in de Zuideveldlaan.
Op uitnodiging van het Thuisfront De Schakel was een pater-aalmoezenier uit Kaastheuvel overgekomen om te komen vertellen over de situatie in Indië. Hij had zelf twaalf jaar bij de KNIL gediend, dus hij wist wel waarover hij sprak. De belangstelling was overweldigend. Vooral ouders, broers en zusters en andere familie van jongens die in Indië gelegerd waren, bezochten de bijeenkomst in de r.-k.-jongensschool maar ook talloze andere belangstellenden. De spreker kon praten als Brugman en vertelde op een bijzonder prettige en onderhoudende wijze hoe het er bij de soldaten aan toe ging, voor welke taken zij zich gesteld vonden en hoe zij daar mee omgingen. Mooi en minder mooi, net zoals het was, onverbloemd en alles naar waarheid. Het was een informatieve en leerzame avond waarbij de aanwezigen het gevoel gekregen hadden dat ze toch weer wat dichter bij hun jongens overzee waren gekomen.
De voetbalcompetitie was afgelopen. Wel speelde men nog seriewedstrijden in Wijk tegen Noad. De opstelling van Dussense Boys: Doel: Harrie Verhoeven, backs: Anton Verhoeven en Johan van Olst, middenlinie: Kobus van den Broek, Gerrit van Hees en Jan Lensvelt, voorhoede: Cees Hofmans, Sjef Radings, Giel Olieslagers, de pas 14-jarige Cees van Luxemburg en Piet Hakkel. Topscorer Giel Olieslagers bleek opnieuw van onschatbare waarde voor het team door de winnende treffer te maken. Maar ook de dames deden aan sport. Twaalf dames korfbalden onder de naam Swift. De opstelling: aanval: Jaantje Hakkel,Sientje Vollebregt, Dien Meijers, Betsie Verhoeven Jdr, middenvak: Joh. Verhoeven Adr, Sj. Heijmans, Rie Scheeren, Toos Verhoeven Rdr, verdediging: Adri Verhoeven Rdr, W. Schelle, Jo Verhoeven Wdr, Zus de Wit.
Fanfare Wilhelmina had zich versterkt met ongeveer twintig jonge krachten en was daarmee uitgebreid tot een alleszins respectabel gezelschap van 35 muzikanten. Ze zouden gaan deelnmemen aan festivals in Terheijden, Made, Elshout en Drunen. Een van hun trouwe leden, Cornelis Wijnandus Schalken, roepnaam Cees, vader van twee Indiëgangers: Bertus en Gert Schalken was in mei 1949 overleden.
In 1950 werd hij gerepatrieerd met een boot van de Amerikaanse marine. Veel militairen aan boord waren zeeziek maar Jac gelukkig niet. Hij verrichtte er zelfs nog reparatiewerkzaamheden en kennelijk beviel dat die Amerikanen zo goed dat ze hem uitnodigde mee naar 'States' te gaan. Maar Jac verlangde naar huis. Gedebarkeerd werd er in Amsterdam waar hij 650 gulden ontving als afzwaaibonus en dat was het dan, Jac kon naar huis, aan nazorg deed men destijds bij defensie niet. Zelfs de gebruikelijke onderscheiding voor afzwaaiende Indiëgangers, heeft hij nooit ontvangen.
Eenmaal weer terug in Dussen, ging hij bij zijn vader werken die postkantoorhouder was in Dussen. Als postbode, aanvankelijk op de fiets, later op een knetterende bromfiets. Nadat hij een electrotechnisch diploma gehaald had in Amsterdam, wilde hij met een medeleerling naar Canada emigreren maar zijn ouders hebben hem daarvan weerhouden. In plaats daarvan begon hij als nevenfunctie met een eigen radiozaak, later gevolgd door de verkoop van tv's waar een enorme vraag naar was. De eerste kleuren-tv verkocht hij aan Janus de Ronde die in de oude school aan de Dussendijk woonde. Toen zijn zus Gerarda Jacoba Wijtvliet - die met Gerrit Verhoeven getrouwd was - naar Waalwijk verhuisde, vestigde Jac in het pand tegenover de smederij van Adriaan Lensvelt en met de gezusters Van Beurden en groentenboer Rieg Meijers als buren, zijn radio-technisch bureau, terwijl de achterzijde van het pand met zicht op de grote tuin als woning werd ingericht.
Eind februari 1950 was het de beurt aan J. Muskens om na drie jaar Indië in Babylonienbroek terug te keren. Buurtbewoners boden hem een prachtig cadeau aan en hadden ook een mooie ereboog geplaatst. Zeer velen kwamen hem gelukwensen met zijn behouden thuiskomst en de fanfare uit Dussen bracht een serenade.
Op 4 april d.a.v. arriveerde korporaal J.M. Nederveen, Korn B220, met het troepentransportschip Fairsea en op 24 april korporaal Wim van den Oort, Binnen Voorstraat A63. Op 4 mei gevolgd door: J.A. van Mierlo van de Hoogendijk B146, Leen de Rooij uit de Oudestraat B181 en Adriaan de Ronde uit de Dorpsstraat A171 en op 7 mei P.H. van Achterberg, Binnen A59 en op 26 mei Arn. M. Verbunt van den Hill A3 en op 6 juni soldaat 1ste klas J. van Vark te A107 en Jac.P. Wijtvliet van Oude Zeedijk (Dorpsstraat) B92. En op 10 juni soldaat 1ste klas Martinus J. Pelders uit de Dorpsstraat B114 en op 19 juni Cees J. van den Oven, Wilhelminastraat en op 25 juli A.J. Vingerhoets en op 15 augustus sergeant Alexander H.W. Verbunt uit de Wilhelminastraat E6. Een viertal van hen: Jan v.d. Stelt, Adriaan Hofmans, Teunis Donkersloot en Barend Koops werden op 15 september 1950 onderscheiden met het ereteken van Orde en Vrede uitgereikt door burgemeester Oderkerk.
Gemeenteambtenaar Paul Barten, B52d in Dussen, verzorgde namens de in 1946 opgerichte organisatie Nationale Inspanning Welzijnsverzorging Indië (NIWIN) de briefing van de in het Land van Heusden en Altena opgeroepen militairen vanaf september 1947 t/m begin 1949. NIWIN was een particuliere organisatie die zich tussen 1946 en 1950 inzette voor de welzijnszorg onder de militairen in Nederlands-Indië. De slagzin van de organisatie was: Ons hart is bij U en Neeltje Niwin het symbool. Het was een samenwerkingsverband van organisaties als: Band Nederland-Indonesië, Thuisfront Humanitas, Katholiek Thuisfront, Protestants Interkerkelijk Thuisfront en de Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers. Er werd nauw samengewerkt met de ministeries van Oorlog, Marine en de Afdeling Sociale Zaken van het Ministerie van Justitie. Dat de Nederlandse regering de doelstelling belangrijk vond bleek uit de financiële steun die het Rijk aan de NIWIN verschafte. In de vorm van subsidies was het Rijk de belangrijkste geldschieter. De NIWIN ontving in totaal ruim 15 miljoen gulden aan rijkssubsidies en zamelde 7 miljoen gulden in aan particuliere giften.
In de NIWIN werkte een aantal organisaties samen, waarvan (verzuild als Nederland toen was) het Katholiek Thuisfront de belangrijkste was. Het Katholiek Thuisfront was op 29 september 1946 opgericht als welzijnsorganisatie voor Nederlandse militairen. Hoewel het zich niet specifiek op de militairen in Nederlands-Indië richtte, is het Katholiek Thuisfront toch vooral bekend geworden door zijn werk voor onze jongens overzee. Het Katholiek Thuisfront had afdelingen in vrijwel alle parochies van Nederland. De afdelingen steunden, zoals zo vele andere, de jongens in Indië door hen op de hoogte te houden van wat er in de eigen dorpsgemeenschap gebeurde. De afdelingen gaven daartoe een eigen krant uit, of reserveerde ruimte voor de jongens in Indië in het lokale kerkblad. Verder kregen de jongens geregeld sigaretten en shag toegestuurd (die nog tot eind 1948 op de bon waren), en ontvingen ze op gezette tijden een brief van pastoor of kapelaan. Ook werden deze brieven door vrijwilligers geschreven, waarna ze door pastoor en/of kapelaan ondertekend werden. De activiteiten werden bekostigd uit bijdragen van de bevolking, zoals geld ingezameld op verjaardagen, bruiloften en jubilea. Veel jongens correspondeerden met het Thuisfront in hun parochie. Sommigen deden dit om de ontvangst van een pakje sigaretten te bevestigen, maar anderen schreven heel regelmatig. Ze deden dat om een breder publiek in hun wel en wee te laten delen (brieven waren immers meteen kopij voor de kranten), en ook om de groeten te doen aan verenigingen en de parochiegemeenschap.
De inhoud van de viif bewaard gebleven edities van De Schakel geven een summier beeld van Dussen in de eerste naoorlogse jaren 1948 en 1949. Het lijkt erop dat de inwoners na de bevrijding de draad weer snel hebben opgepakt. De evacuatie had er diep ingehakt en toen men in juni 1945 weer thuis kwam vonden velen een vernielde of op zijn minst beschadigde woning terug die bovendien ook nog eens leeggeroofd was en dat laatste niet alleen door de gehate bezetter. Maar ondertussen waren we drie jaar verder. Er was volop werk en men had weer inkomen, hoewel lang niet alles te koop was omdat er nog veel zaken op de bon waren. Niettemin bleek men wel in staat om pakjes naar onze jongens in Indië te sturen. Men had onderdak, soms in een noodwoning of men deelde met meerdere gezinnen een huis; wel heerste er begin 1948 nog steeds een rattenplaag. Dokter van Vuure was gestart met de verplichte pokkeninenting voor kinderen tot één jaar. De kinderen gingen naar school, het verenigingsleven draaide weer, de noodkerken zaten vol en de eerste naoorlogse kermis was eerder al uitbundig gevierd als een soort van verlaat bevrijdingsfeest. Feest was er ook bij de opening van de Keizersveerse brug. Het lokaal bestuur functioneerde in een noodbehuizing aan de Molenkade, de restauratie van het kasteel was begonnen, over de plaats waar de nieuwe r.-.k.-kerk moest komen werd nog onderhandeld. Over de bouw van de nieuwe hervormde kerk was al wel een besluit gevallen, deze zou in de nieuwe uitbreiding van Dussen komen. Zo kreeg men van lieverlee een indruk hoe Dussen er zou komen uitzien met het nieuwe binnendijkse centrum. De Wilhelminastraat was redelijk voltooid, de Zuidveldlaan voor een deel nog in aanleg, al klaagde de gemeente wel over een te geringe toewijzing van de bouw van nieuwe woningen. De uitgezonden jongens naar de Oost en later ook naar Korea werden met respect behandeld en het thuisfront leefde intens met hun mee. Hun thuiskomst was zeker in de beginfase een feestelijk gebeuren waarvoor de hele buurt zich inspande. Later, nadat Indonesie was overgedragen, en er meer jongens thuis arriveerden, verwaterde dat enigszins.
Nationaal Archief Den Haag: Toegang: 2.13.107 Inventaris van het archief van de Nationale Inspanning Welzijnsverzorging Indië, 1946-1952.
Websites: Wikipedia
Diverse krantenberichten in Heusdense krant, Echo en De Stem.
Foto's van familie Hofmans, familie Van der Stelt, Jac. P. Wijtvliet, Ton Barten uit Zevenbergen z.v. Paul Barten.
Interview in 2024 met 96-jarige Indiëganger Jac. P. Wijtvliet.