Rechtsbronnen van Woudrichem en het Land van Altena, 1178-1590 door K.N. Korteweg
317. PHILIPS VAN BOURGONDIE GEEFT TEN BEHOEVE VAN DEN HEER VAN ALTENA EN DE INGELANDEN EN GEERFDEN VAN DE NIEUWE DIJKAGE, EEN AANVULLING OP DE IN 1461 DOOR DEN HERTOG GEGEVEN BEPALINGEN 1).
1465 Mei 31.
Ick Philips, bij der gratien Godts hertoghe van Bourgoengen, van Lotrijck, van Brabant ende van Limborch, grave van Vlaendren, van Artois, van Bourgoengen palatijn, van Henegouwen, van Hollant, van Seelandt ende van Namen, merckgrave des heyligen Rijcxs, heer van Vrieslant, van Salins ende van Mechelen, doen cont allen luyden, hoe dat'onsen lieven neve Jacop, grave van Hoorne, heer van Althena, etc., in den jaer van een ende tsestich lestleden met onsen drossaert, steede ende ingelanden van Huesden, met een deel van onsen ondersaten in Suythollant ende metten ingelanden van Eethen ende Meuwen, soo verre een ycgelijken dat aengaen mach, om te bedijcken een grcot deel lants, dat zeedert den tijt dat Suythollant inbrack tot dier tijt toe onbedijct ende metten watere gelneen gelegen hadde, bij onsen consente een dijckaidze aengeleet ende gemaect hebben,
beginnende in den lande van Althena aen den Woldrichemmer 2) dijck bij der galgen aff te gaen over dat gat tot in den ambocht van Sleewijck, van danen voert die Merwede langes tot Werckendamme ende alsoo voert totter Wercken toe ende vairt tot Wielensteyn ende van danen ten Doornschen gate toe ende alsoo voort over die Koorn aen die Dussen ende van danen sluytende aen heere Dircks verlaet van der Merweden.
Ende is wet waer, dat wij voer ons ende voir onsen nacomelinghen onsen neve van Hoorne ende den ingelanden 3), voirss,doen gaven ende consenteerden sekere punten ende articulen, dienende tot 4)onderhoudenisse derselver dijckaedsen, nae uutwisinge onser brieven, hemluyden daervan verleent, maer want nu onlancx leden van wegen ons neve ende der ingelande 3) voirss. 5) onsen lieven ende getrouwen stedthauder ende rade onser lande van Hollant zeekere punten ende gescriften 6) overgegeven geweest sijn, die sij te kennen gaven tot versekerheyt van den voirss. dijckaedsen sonderlinge van noode wesende in verbeteringe ende in verclaernissen van onsen vairgaende consente ende brieven voirss., hemluden van ons gegonnet ende geconsentiert te wordene, waerop wij 7) ter plaetsen ende aen denghenen, daer dat in deser saken dienende ende behoeff geweest is, ons te vollen hebben doen informeren, ende nadat ons ende onsen voirss. stedehouder ende rade claerlick gebleken is tot onderhoudenisse ende versekertheyt 8) van den vairss. dijckaedsen sonderlinghe behoeff ende van noode wesende ende oyck op al gehoert die princepale officiers ende dienaers hier inne geroepen 9) sijnde, dewelcke, soe verre hemluden 10) dat aengaen mach, dat mede aldus behoeff dencket ende versocht hebben, soe ist, dat bij onsen voirss. stedehouder ende raede, alle saken ende gelegentheyt hiervan - met dat soe wet van onsen heerlicheyden 11) ende rechten als 12) anders hiertoe dienende was -, met rijpheyt van rade wet doergesien ende overgewegen, wij voer ons ende voer onsen nacomelingen onsen neve van Hoorne ende den ingelanden 3) ende den geerfden van der dijckaedsen voirss. gegonnen, gegeven ende geconsenteert hebben, gonnen, geven ende consenteeren 13) met onsen tegenwordighen brieve, als dat, niettegeustaende dat inhouden van sulcken punten ende articulen, als wij int 14) stuck van deser dijckaedsen hemluden met onsen brieve in den jaer een ende tsestich 15) voirss. gegeven ende geconsenteert hadden, sij voertaen sullen magen hebben ende gebruyken die punten ende articulen, gelijck ende in alder manieren als hierna bescreven ende verclaert staen, te weten:
1. Eerst, dat in der dijckaedsen voirss. wesen sullen drie dijckgraven, te weten die een in den lande van Althena, die ander in Suythollant ende die dorde int bedrijff van Eethen ende Meuwen, elck in sijns heeren landt, ende int lant van Huesden genen, overmits dat sij in der voirss. dijckaedsen, daer sij dijck hebben, met geerft en sijn, ende vierthien heemraeders tot twee schouwen, die jarlicx openbaerlijck bij den gemeenen geerfden aldaer, elcx in den sijnen, bijsonder gecoren ende gemaeckt sullen warden bij den meesten stemmen derselffder geerfde, ende die geet bij den dijckgrave in presentie der geerfden der voirss. nieuwer dijckaedsen 16), om metten seven van den XIIII heemraeders bedreven ende geregeert te sijn die schouwe 17) der dijckaedse in den voirss. lande van Althena ende metten anderen seven heemraders die scouwe der dijckaedsen van Suythollant, des lants van Huesden, Eethen ende Meuwen, welcke XIIII heemraden alre jaer vercoren ende vernyeut sullen worden bij den gemeenen geerfden der voirss. nyeuwer dijckaedsen, vier dage voer den Dynxendach na groot Vastellavont 18). Ende sal yegelijck van den geerfden, die daertoe sijn koren 19) geven sal, dlant dat hij ten tijden des kiesens in der nyer dijckaedsen voerss. hebben sal, gehadt ende gebruyct 20) hebben rustelijck ende vredelijck jaer ende dach, ende emmer soe dat die voirss. kiesinghe vrij sij ende blijve, fraude ende argelist uutgescheyden 21).
2. Item sal 22) die voirss. dijckgrave ende heemraeden heffen die voirss. twee schouwen onder eene kunre op eenen dach ende die altijt beginnen ende aanheffen in den Korn, te weten die dijckgrave slants van Althena ter eenre slide naortwaert al sijnen dijck langs tot aen den Woudrichemschen dijck tae bij der galgen af te gaen, met seven heemraden, daeraf die vier wesen sullen uuten lande van Althena, eenen van den poorters van Dordrecht, een uuten lande van Huesden ende een van Meuwen 23); ende die dijckgrave van Suythollant ter ander sijden suytwaerts al sijnen dijck langs tot heer Dircks verlaet toe metten anderen seven heemraden, daeraff die drie wesen sullen uutenlande van Althena, eenen uuten lande van Huesden, een van Eethen ende Meuwen, een van Dordrecht ende een, woonende in Suythollant binnen der nyeuwer dijckaedsen voirscreven.
3. Item oft soo gebeurde dat op die rechte scouwedagen yemant der voirss. heemraders achter bleve ende bij nootsaeken aldacr met comen en mochte, soa sullen dan die voirss. dijckgreven, elck int sijn, metten heemraders, die tegenwardich wesen sullen, in die stede van den gebrekelijcken, tottien malen telker tijt alst gebuert moegen kiesen ende setten ander heemraet of heemraden van daer die absenten sijn, indien sij daer tegenwordelijcken te crijgen wordden. Ende sijn sij daer met te crijgen, soe sullen die dijckgrave ende tegenswordyghe heemraden voirn. dan mogen kiesen sulcke heemraden als hem nutte duncken 24) sullen, binnen der voirss. niewen lande geerft, daer sij dieselve scouwe rnede volbrenghen znogen, opdat die schouwe bij gebreken van den heemraden niet stille en blijve staende.
4. Item en sal niement, die tot heemraet gekoeren wordt, des mogen weygeren, op sulcken boete als elck dijckgrave in tsijn met sijnen heemraden daerop koren ende ordineren sullen, soe verre hij binnen lants woonachtich is. Ende of hij buyten woonde, soo sal hij dat mogen wesen opdat hij wil; ende of hij met en wilde, soo sal hij des mogen ontslaen ende sal men dan eenen anderen kiesen in de r manieren als boven.
5. Item sullen die voirn. dijckgraven ende heemraden geerft wesen 25) in der voirss. dijckaedsen, te weten elck dijcgrave tot vijftien mergen ende elck heemraet tot thien merghen, sonder argelist, behoudelijck dattie dijckgrave van Suythollant 26) in sijnen bedrive geerft sal sijn tot XV mergen lants ende die heemraden aldaer elcx tot thien mergen lants toe als varen.
6. Item sal yegelijcke der voirss. dijckgraven scouwen, elck int sijn, soo langhe dat hij comt in eens anders dijckgraven bedrijff, ende sal dan die dijckgrave daer men 27) aen comt, sijn scouwe aenheffen ende voort scauwen alst behoart. Ende of in eenighen der voirss. dijckgravcn gebreck waer aen scouwen op die gesette scoudaghen, so sal dan die naeste dijckgrave scouwen soo langhe tot hij eenen 28) anderen dijckgrave vynt, die hem die schouwe off neemt, behoudelijck elcken dijckgrave sijns rechts. Ende omdat die van den lande van Huesden voorn. ghenen nieuwen dijck en hebben op haer erven ende hem hairen nieuwen dijck gevallen is bij cavele 29) in den lande van Suythollant, van Eethen ende Meuwen, daer bij sij met en sijn executable bij den dijckgrave ende heemraden aldaer van sulcker boeten als daer sij bij den heemraden in gewijst ende gecondampneert mochten worden of van gelde, dat die dijckgrave bij vonnisse van den heemraden op hemlieden uutleggen 30) soude opten dijck of binnens slants, soo sij in dat bedrijf egeen erve en hebben, soe is in dit stuck onsen wilje, opdat voirn. nieuwe lant bij versumPnissen der vairss. van Huesden met verlore en worde, dattie voirn. dijckgrave, tot allen tijden als yement uuten voirss. lande van Huesden in boeten :gewijst sal worden off dattie dijckgraven op hemlieden yet uutgeleyt sullen hebben, van derselver boete of uutgelede gelt sullen panden opten dijck met dijckrecht opt lant, daerof die gecondampneerde den dijck hadden, daert 31) gebreck aen waer, hoewel dat buyten haeren bedrijve gelegen is, gelijck die voirss. dijckgraven souden mogen doen of dat lant in hoeren voirss. bedrijve geleghen waer, welcke panden staen sullen XIIII dagen, te lossen met twiscatten gelde; ende die panden volstaen 32) wesende, soo sullen die voirss. dijckgraven dat voert laeten weten ende beteykenen onsen castelein van Huesden, in der tijt wesende ende hem van dier rechtvorderinge ende pandinghe bethoen van den heemraden over seynden, dewelcke onse castelein dan gehouden wesen sal die goede op des goets cost sijne drib drie Sonnendaghe geboden te doen binnen der kercken van der prochie, daer onder die guden geleghen sijn. Ende die drie geboden gedaen wesende, soe sal dieselve onsen castelein den clagenden dijckgrave terstont tot sijnen vermanen opleggen ende betaelen sijn principale uutgeleyde gelde met alien oncoste, met recht daerop gecommen wesende, ende daertoe die helft van den tweescatten gelde: Ende voer die ander helft van den tweescatten gelde ende voer die penninghen, bij hem den voirss. dijckgrave aldus betaelt, sullen bi denselven onsen casteIein gebruyct worden alle die gecondempneerdes goeden, gereede ende erve, tot hem sijn tweescatte gelt met alien oncosten tweescat, met recht daerap gecomen, betaelt wesen sal, twelcken wij onsen voirss. castelin gebieden aldus te onderhouden. Ende of yement die voirss. goede 33) hierenboven bruycte sonder consent ons casteleins voirss. of oock ansen castelein daer commer in maecte, die sal, so dicke hij des van onsen castelein beclaecht ende betuycht wordt, verbeurt hebben X pont, halff tot onser behoeff ende halff tot behoeff ons voirss. casteleins, welcke X panden men uutpanden sal gelijck onsen bruecken. Mer des soo sullen die voirss. heemraders oock gehouden wesen van alle rechtvorderinghe voirss. te leveren tot vermaninge der voirss, dijckgrave bethoen, besegelt ten minsten met segelen der drie lieemraden, op tegens ons te verbeuren elcx van den heemraden, die hierof in gebrecke waer, so dicke ende menichwerve als dat gebuerde, die boete van thien ponden, om die bij den dijckgrave voirss., elcx int sijn, heerlike geexecuteert ende geeindt te wordene, sender verweren of wederseggen van denselven heemraden. Ende soo wes ordinancie ende kueren die dijckgraven ende heemraden voirss. in deser dijckaedsen ordineren, maeken ende leggen sullen, tot nutscap ende orbaer ons lants ende der gemeender dijckaedsen voirss., hebben wij geloeft ende geloeven vor ons ende voer onsen nacomelinghen van werden te houden tot ewigen daeghen.
7. Item sullen alle die heemraeden ende oyck dieghene, die ter schouwen comen ende daer mede te doen hebben ende gheen vianden noch ballinghen en sijn, vrijgeleye hebben den tijt der voirss. schouwe geduerende ende oock eenen dach daervoer ende eenen dach daerna, ende insgelijcx optie ghemeene dachvaerden, die men om die onderhoudenisse der voirss. dijckaesie ende om welvaert des gemeens lants houden sal.
8. Item soe wie eenich erve bedijckt heeft in der voirss. dijckaedsie, na inhout der ordinancien, die daerof is, ende die dat rustelijck tat nu toe gebruyckt heeft, die sal dat behouden tot ewigen daegen voer hem ende sijne nacomelinghen, soedat men hem tot geenre tijt daer uut en sal mogen winnen met eenighe recht, geestelijck noch waerlijck, behoudelijck altoos van waerden gehouden ende achtervolcht te wordene tselve dat van to-chten in der ordinantie van der voirss. dijckaedsen begrepen ende gescreven staet. Ende oft hiernae gebeurde dat onse landt van Suytholiant weder bedijckt worden, dat dan die ingelanden ') ende geerfden van deser dijckaedsen daerin met vrijer noch vorder ontlast wesen en sullen dan als sij voortijts te wesen plaghen.
Ende omdat wij voer ons ende voer onsen nacomelingen onsen neve van Hoorne ende den ingelanden ende geerfden voirss. alle dese voirss. punten ende elcx bijsonder vast ende onverbroken houden willen ende oock gehouden willen hebben tot ewigen daegen, sonder argelist, behoudelijck ons in alien anderen punten onse hoecheyt ende heerlijcheyt ende een ygelijck sijns rechts, so hebben wij des te orconde onsen segel aen desen brieve doen hanghen. Gegeven opten lesten dach van Meye int jaer ons Heeren XIIIIc vive ende tsestich.
Afschr. - Bibliotheek Dr. A. A. Beekman te 's-Gravenhage, handvestenbundel betr. Heusden, Altena en de Bommelerwaard, fol. 18 verso-24 recto.
Onder het afschrift is aangeteekend: Bij mijnen heer, den hertoghe, ter relacie van den heer van den Gruythusen, sijnen stadthouder generael, ende anderen van den rade van Hollant, alse heer van Alcmade, Gerit van Assendel f t, meester Jan van Haelwijn ende meer andere.
Andere afschriften: Algemeen rijksarchief te 's-Gravenhage, inventaris handvesten no. 141, fol. 28-30;
Archief der abdij van Berne te Heeswijk, in een register met opschrift "den dijck van Zuythollant" (7, 67).
Gedrukt (enkele gedeelten, naar een register uit het heerlijkheidsarchief van Emmichoven): A. Elink Sterk Jr., Nadere toelichting van wetenswaardige bijzonderheden en geschilpunten, betreffende de vroegere en latere gesteldheid der heemraadschappen, 1851, blz. 148 vlg.;
Begin en slotprotocol: Jan Smits Jz., Verhandeling over de inbraak en overstrooming van den Grooten Zuid-Hollandschen Waard op den 18 November 1421, 1822, blz. 74-75 (ever.eens uit heerlijkheidsarchief Emmichoven); Statistiek tableau der polders in NoordBrabant (opgemaakt door A. de Geus en Jhr. E. C. B. van Rappard, doch zonder vermelding van de namen der auteurs verschenen), 1843, b1z. 235;
Begin: J. H. Hingman, De Maas en de dijken van den Zuid-Hollandschen Waard in 1421, 1885, blz. 13, noot 1 (aldaar bij vergissing op 14 Februari 1467 gesteld).
1) In het hier gevolgde handschrift is boven deze ordonnantie als opschrift geplaatst: Die principale hantveste van den nyeuwen bedijcten lande van Altbena, Suythollant, Eethen ende Meuwen, etc. ende die ordinancie van derselver dijckaidsien, gelijck hierna volcht.
2) De tekst heeft: Woedrichemmer.
3) H heeft: inwoenderen i.p.v. ingelanden.
4) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: gedurende i.p.v. dienende tot.
5) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: van i.p.v, voirss.
6) H heeft: int geschrifte i.p.v, ende gescriften.
7) Dit woord is tusschen de regels bijgeschreven.
8) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: voer sekerheyt i.p.v. versekertheyt.
9) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: begrepen i.p.v. geroepen.
10) De volgorde dezer woorden verbeterd naar H. De tekst heeft: hemluden soe verre i.p.v. soe verre hemluden.
11) De cursief gedrukte letters zijn aangevuld naar H.
12) De laatste letter is aangevuld naar H. '
13) De cursief gedrukte woorden zijn aangevuld naar H.
14) Dit woord is in den tekst nog eens herhaald.
15) In margine is geschreven: videatur ubique; en met andere hand: is hiernaer volgende, denwelcke hem oock refereert tot eenen andere hantfeste de Ae, 1461.
16) H heeft: der voirss. geerffden i.p.v. der geeifden der voirss, nieuwer dijckaedsen.
17) De tekst heeft hier ten onrechte ingevoegd: ende,
18) H heeft: des Vrijdaegs voir groot Vastellavont i.p.v. vier dage voer den Dynxendach na groot Vastellavont.
19) H heeft: kuere i.p.v, koren.
20) De cursief gedrukte letter is aangevuld naar H.
21) In H volgen de woorden fraude ende argelist uutgescheyden onmiddellijk na jaer ende dach. Zulks schijnt juister: zie ook handvest 1461, art. 1, in fine.
22) Juister is de lezing van H: sullen i.p.v. sal.
23) H heeft: van Ethen ende Meuwen i.p.v. van Meuwen.
24) De cursief gedrukte letter is aangevuld naar H.
25) De tekst heeft ten onrechte: wesende i.p.v. wesen.
26) H heeft bier nog ingevoegd: in der voirss. dijckaetzen.
27) In den tekst staat: ment i.p.v. men.
28) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: ende i.p.v. eenen.
29) H heeft: kavelingen i.p.v. cavele.
30) In den tekst is ten onrechte boven uutleggen een afkortingsteeken geplaatst.
31) Aldus verbeterd. De tekst heeft: doert i.p.v. daert.
32) Al.dus verbeterd naar H. De tekst heeft: wolstaen i.p.v. volstaen.
33) Het cursief gedrukte woord is aangevuld naar H.
Bron: Rechtsbronnen van Woudrichem en het Land van Altena, 1178-1590 door K.N. Korteweg, 1948, blz. 325-332