Rechtsbronnen van Woudrichem en het Land van Altena, 1178-1590 door K.N. Korteweg
312. DE HEER VAN ALTENA, DE KASTELEIN VAN HEUSDEN, DE STAD DORDRECHT EN DE VROUWE VAN EETHEN EN MEEUWEN STELLEN GEZAMENLIJK EEN ORDONNANTIE VAST VOOR EEN NIEUW TE MAKEN DIJKAGE 1).
1461 z.d.
Die ordinancie van eender nieuwer dijckaedsien, overdraghen ende geraemt bij den hoochgeboren heere, heer Jacop, grave tot Hoorn, heere tot Althena, tot Montengys ende tot Cranendonck, etc., als heere tot Althena, met sijnen ingelanden 2) aldaer, bij den hoochgeboren ende vermogenden grave, jancker Johan, grave tot Nassouwen, tot Vianden ende tot Dietze, heere tot Breda, etc., castelain des lants van Huesden, bij der goeder stede van Dordrecht ende haeren ingelanden 2) van Suythollandt eens deels aldaer, bij jonffrou Odelie van der Merweden, vrou van Eethen ende van Meuwen, als van eender nieuwer dijckaedsen, die aengaen ende beghinnen sal in dep lande van Althena aen den Woudrichemschen dijck bij den gerichte, vervolgende alsoo voort, gelijck die principale hantvest dat begrijpt ende inhoudt, welcke ordinancie geordineert is in den jaere duysent vierhondert een ende tsestich.
1. Eerst, dat in der dijckaedsen voirss. wesen sullen drie dijckgraven, te weten die een in den lande van Althena, die ander in Suythollandt, die dorde int bedrijf van Eethen ende Meuwen, elck in sijns heeren landt, ende int lant van Huesden ghenen, overmits dat sij in der voirss, dijckaedsen, daer sij dijck hebben, met geerft en sijn, en de XIIII heemraden tot twee schouwen, die jaerlicx openbaerlijck bij den gemeenen geerfden aldaer, elcx in den 3) sijnen, bijsonder gecoren ende gemaect sullen werden bij den meesten stemmen derselver geerfden, ende die gheedt bij den dijckgrave in presentie der voirss. geerfden, om metten seven van den XIIII heemraden bedreven ende geregeert te sijn die scouwe der dijckaedsen in den voirss. lande van Althena, ende metten anderen seven heemraeden die schouwe der dijckaedsen van Suythollant, des lants van Huesden ende Eethen ende Meuwen, welcke XIIII heemraden alle jaer gecoren ende vernieut sullen worden bij den gemeenen geerfden der voirss. nieuwe.r dijckaedsen des Vrijdachs voer groot Vastellavont. Ende sal yegelijck van den geerfden, die daertoe sijn kuer geven sal, tlant dat hij ten tijde des kiesens in der nieuwer dijckaedsen voirss. hebben sal, gehadt ende gebruyct hebben rustelijck ende vredelijck jaer ende dach, fraude ende argelist uutgescheyden, ende emmer dat soe die voirss. kiesinghe vrij sij ende blive.
2. Item sullen die voirss. dijckgraven ende heemraden heffen die voirss. twee scouwen onder eenen kuer op eenen dach ende die altijt beginnen ende aenheffen in die Korn, te weten die dijckgrave slants van Althena ter eender sijden noortwaert al sijnen dijck lancx, tot an den Wouderichemschen dijck toe bij der galgen af te gaen, met seven heemraden, daerof die vier wesen sullen uuten lande van Althena, een van den poorters van Dordrecht, een uuten lande van Huesden ende een van Eethen ende Meuwen; ende die dijckgrave van Suythollant ter ander sijden suytwaerts op al sijnen dijck lancx tot heeren Dirck verlaet toe metten anderen seven heemraden, daerof die vier wesen sullen een uuten lande van Huesden, een van Eethen ende Meuwen, een van Dordrecht ende een woonende in Suythollant binnen der nieuwer dijckaedsien voirss. ende die ander drie uuten lande van Althena.
3. Item oft soe gebeurde dat op die gerechte scouwedaghen yement der voirss. heemraden achter bleve ende bij nootsaken aldaer met comen en mochten, soo sullen dan die voirss. dijckgraven, elcx int sijne, metten heemraders, die tegenwoirdich wesen sullen, in die stede van den gebreckelijcken tot then male, telken tijt alst gebuert, magen kiesen ende setten andere heemraedt of heemraden van daer die absenten sijn, indien sij daer tegenwoordelijcke te crijgen wordden. Ende en sijn sij daer met te crijghen, soo sullen die dijckgraven cnde tegenwoordighe heemraeden voirn, dan moghen kiesen sulcke heemraden, als hem nut duncken sullen, binnen den voirss, nieuwen lande geerft, daer sij dieselve scouwe mede volbrenghen moghen, opdat die scouwe bij gebreke van den heemraden met stille en bleve staende.
4. Item en sal niement, die tot heemraet gecoren wordt, des mogen weygeren, op alsulcke boete als elck dijckgrave int sijn met sijnen heemraden daerop koeren ende ordineren sullen, soe verre hij binnen lants wconachtich is. Ende of hij buyten woonde, soo sal hij dat moghen wesen opdat hij wil; ende of hij met en wil, soo sal hij des moghen ontslaen ende sal men dan eenen anderen kiesen in der manieren als boven.
5. Item sullen die voirss. dijckgraven ende heemraders geerft wesen in der voirss. dijckaedse, te weten elck dijckgrave tot XV merghen ende elck heemraedt tot X merghen, sonder argelist, behoudclijck dat die dijckgrave van Suythollant in der voirss. dijckaedsen in sijnen bedrijve geerft sal ~wesen tot XV mergen lants ende die heemraden aldaer elcx tot X mergen lants toe, als voren verclaert ende bescreven staet.
6. Item sal yegelijck der voirss. dijckgraven scouwen, elcx int sijn, soo langhe tot hij comt aen eens dijckgraven bedrijf, ende sal dan die dijckgrave, daer men aen comt, sijn scouwe aenheffen ende voirt schouwen alst behoort. Ende of in eenighen der voirss. dijckgraven 4) gebreck ware aen scouwe optic gesette scaudaghen, soo sal dan die naeste dijckgrave scouwen alsoo langhe tot hij eenen anderen dijckgrave vynt, die hem die schouwe of neemt, behoudelijcken elcken dijckgrave sijns rechts.
7. Item op desen dijck sal elcken kuer wesen eenen halven braspenninck, half elcken dijckgrave in sijn bedrijve ende half den heemraders; ende een gemeenen dijck eenen dobbelen kuere onder eenen dijckgrave. Mer elck persoen en sal met meer verbeuren dan eenen kuer onder eenen dijckgrave, tot hoe vele stede hij dijck heeft.
8. Item sullen alle bruecken die op ponden staen of geset sijn, daerof elck pondt wesen sal thien witte stuvers.
9. Item men sal ardineren eenen clerck ende eenen meter onder elcken dijckgrave op des dijekgraven cost, cen yegelijck dijckgrave in sijn bedrijff, behoudelijck dat altijt die clerck ende metter geedt sullen wordden in tegenwoordicheyt van den heemraders, opdat denselven heemraeders denselven clerck ende meter hem hiertoe nutte duncket wesen.
10. Item sal elck dijckgrave berechten ende heffen alle broken in sijns heeren landt, in deser ordinancien 6egrepen, behoudelijck dat sij 5) den heemraders haere bruecken sullen uutreycken, als voirss. is.
11. Item daer sullen wesen vier scouwedaeghen, die eerste die kuerscouwe, ende sal wesen des Dinxendaechs na sint Geertrudendach, die andere die borchscouwe, ende sal wesen des Dinxendaechs na Meyedach, die derde die bestade scouwe, ende sal wesen des Dinxendaechs na sinte Jansdach baptiste, ende die vierde, inrijdende schouwe sal wesen des Dincxendaechs na sinte Jacopsdach. Ende dan sal men mede schouwen van tuyn, aerde ende ruwer, dats te weten den vollen kuer. Ende alle vreesscouwen sal men scouwen daer dat van noode sal sijn ende van rechts wegen behoren sal. Ende oft gebuerde dat men op eenighen dijck vreesscouwe, daer oftie ghene, die den dijck toebehoerde, met tegenwoordich en waere, nach nyemant van sijnre wegen, dat dan die dijckgrave metten heemraders ende gebueren, daer tegenwoordich, then dijck ter Minster scade bestaden sullen ende doen opmaken opter gheenre cost, die den dijck voirss. toebehoort, behaudelijck dat hij geen scade vorder hebben en sal, hij en heeft eerst een wete gehadt den eersten Sondach onder die hooge misse openbaerlijck, na der schouwe voirss., in die prochikerck, daer onder die erffenis is geleghen, daer den dijck met recht op geslaghen is, ende daertoe in der kercken van Woerichem. Ende indien 6) hij 7) dan binnen den derden daghe den oncost als van den voirss. dijck met en betaelde, dat dan die dijckgrave sal opten voirss, dijck uutlegghen ende daerop vorderen sijn recht na den dijckrecht.
12. Item op eenen gelaecten dijck, die men bestaden wil, sal men bieden eenwerve, anderwerve, dardewerve ende vierdewerf, of yement then dijck maecken wil om dat minste gelt; ende dat sullen die dijckgraven, elcx in haeren bedrijve, satelijck segghen vierwerf, opdat daer een yegelijck bij comen mach ende sijnen dijck of eens anders dijck aennemen sonder verbeuren, om sijnen scade daermede te scutten. Ende ist dat daer nyemant en is, die den dijck maecken wil om dat minste gelt, daert die heer seker is, so sal dan die heer then dijck maeken ter heemraders schieringhe, welcke schieringhe die heemraders rechtevoort doen sullen, eer sij vorder scouwen. Ende daer die heer eenen penninck uutleydet als recht is, daer sal hij twee penningen vaer heffen als recht is, behoudelijck of yement then dijck om min gels maecken woude, dat den heemraders redelick docht, dat sal elcx magen doen als voirss. is 8), sonder den heer daeroff ennich 9) uutgeleyde gelt te hebben. Ende soo sal oock die heer ongehouden sijn den man sijn gelt te ghevene. Ende waere yements dijcli bestaedt met recht als voirss. is ende quam binnen vier daeghen na der bestadinghe totten dijckgrave ende woude selver sijnen dijck maeken, soo sal die dijckgrave then man sijnen dijck weder geven, ende dieghene, dies den dijck is, sal verbeurt hebben thien schellingen ende met meer, ende sal betaelen alsulcke costen ende wercken, als tottien daghe daerop gegaen sijn.
13. Item waer yement die enighen dijck aenname te maken ende then dijck dan met gemaect en waer ter lesten scouwen, na inhout des kuers, daer sal die dijckgrave metten heemraders op inrijden in enigher herberghen binnen then heerlicheyt, ende met uuter herberghen te scheyden, noch voort te scouwen, die dijck sal eerst volmaect sijn, na inhout des kuers, behoudelijck dat die schouwe met stille en sal blijven ligghen in eens anders heerlicheyt; ende sullen den cost verhalen op dat erve, daer then dijck op geslaghen is, ende waer dat met goet genoch, dat dan voert te verhalen in alle manieren ende metter voirwairden, hie na verclaert. Ende waert saecke dat sij binnen den dorden daghe met uuter herberghen gehaelt en wcrdden, soo sal se dan die heer opten dorden dach uutlossen ende dien dijck doen maecken op dergheenre cost, daer sij op ingheleyt sijn, ende sullen hebben ter heemraders scieringhe, te weten die dijckgraven VII st. des daechs ende elck heemraet drie st., ende voirt te schouwen, als dat recht daerof inhoudt al van der dijckaedsen ende hierna geschreven staet; daertoe sal hij verbeuren drie pont.
14. Item soo en sullen die dijckgraven, noch die heemraeders, gheen kueren legghen opten voirss, dijck, sij en sullent tevoeren eerst ePerbaeren ende doen kundighen in allen kercken, daer die erffenisse onder gelegen sijn, ende alsdan noemen eenen sekeren dach, wanneer die heemraders kueren sullen, welcken kuer altijt opten dijck geschien sal.
15. Item waert saeke dat in deser dijckaedsien eenighe wielen schuerden op gheloofden dijck, soo sal dat ghemeen lant then dlick weder maecken ten halven dijck toe als van der aerden, mergen merghens gelijck, hont honts gelijck, ende dat sullen twee goede mannen gaderen, die men daertoe nemen sal, elcx in sijnen ban, mergen merghensgelijck, hont hontsgelijck; ende is te verstaen, dat voer ghenen wicl gerekent en sal worden dan dat diep is ses voeten of daerboven; ende wes min dan ses voeten diep is 10), dat sal tgemeen lant maeken mergen mergensgelijck, soo voirss, is, eenen voet hooger van der aerden dan dat gemeen naeste ackerlant aldaer is. Ende wanneer die dijck alseo gemaect is, soo sal dieghene dies den dijck taebehoort, alsoo groot ende alsoo cleyn als hijen tevoren had, weder aennemen ende maeckenen dan voert op ende voortaen houden buten slants cost, gelijck hij dan gekeurt sal worden. Ende of daer lengsel gebuerde, dat sal dat ghemeen landt aennemen ende maecken, mergen merghensgelijck, hont hontsgelijck, te weten daerof soo veele als den ouden dijckstal dragende was, oock eenen voet hooger dan dat naeste ackerlandt, twelck dieghene, die den dijckstal toebehoerde, voort opmaecken ende houden sal, gelijck voirss, is. Ende wes dan blijft van leveringhe boven den ouden dijckstall, dat sal dat gemeen lant te vollen opmaecken ende houden, mergen merghensgelijck, hont hontsgelijck, also veirss. staet.
16. Item so en sal nyement gheen erde steken binnen den kueren optic bruecken van een pont. Ende waert sake dat yement met wil dede of soo onredelijck staeck om profijts wille sijns dijcx, dat sal sijn op een boet van drie pont ende tot correctie des dijckgrave ende heemraders. Vorder en sal nyement gheen aerde steken tegens een anders dijck op een bruecke van drie pont ende nochtans denghenen te beteren diens die aerde toebehoort ter heemraders schieringhe, ende oock dies den dijck sijn is, daer die aerde voort uutgesteken is, also verre als dieghene croent, die den dijck of die aerde sijn is, daer die aerde tegens gesteken is; ende dat sullen ghelden dieghene diens den dijck is, daer die aerde uutgevoert is, tenwaer of hijs hem ofnemen waude met sijnen cede, dat dat geschiet waer buten sijnen wil, weten ende consent, ende daermede sal hij quijt wesen van den bruecken voirss., mer sij sullen beteren die uutgesteken aerde ter heemraders schieringhe. Ende dieghene, die men alsoo bevynt ende die aerde alsoo gesteken heeft, sal men alsoo corrigeeren bij den dijckgraven ende heemraders, dats hem een andere voortaen hoeden 11) mach.
17. Item of yemants dijcke alsoa geleghen waer, datter egheen oirbaer en waer die aerde daervoer uut te (steken) 12) of met wel ten oirbaer aerde en conde ghecrijghen tegens sijnen dijck, sijnen dijck daermede te maecken, soo sal dieghene, dies den dijck is, dat te kennen gheven twee van den heemraders of meer ende aen hem versueckende 13) aerde gewijst te hebbene. Ende dan sullen die heemraders hem acrde wijsen te steken. Ende al waert oock voor een anders dijck, daer en sal die steker niet aen bruecken, mer hi, sal die aerde betalen, die hij steeckt, als voirss. is, na nutscap slants 14).
18. Item of in der voirss. dijckaedsien tot eenigher tijt heringhe viele, hetsij van uutgelede gelde of waerof dattet waer, dat sullen die sceuten, elex in sijnen ban, soecken metten heemraden van binnens bans cnder deser dijckaedsien, daer die erffenis geleghen is, ende dat uutreycken na den dijckrecht. Des en sal men gheen uutlegginghe doen, dan 15) in tegenwoordicheyt van vier van den heemraders of meer ende 16) bij den gesworen clerck.
19. Item waer yement op desen dijck in der schouwen, die opten dijckgraven, heemraders, clercken of boden ontamelijck of leliken sprack, dat den heemraders kenlijck waer of dat men met kennelijcker waerheyt betuyghen conde, dat waer op een brueck van XXV pont, halff den heer ende halff den heemraders. Ende waer oock die saeken soo leliken of onredelijcken, die soude voort staen tot correctie der dijckgraven ende heemraders, na gelegentheyt der saeken. Ende of yement waer, die op desen dijck in der schouwen vechtelijck had of remoer maecte, dat waer op een bruecke van des dijcx weghen van vijftich pont, halff den dijckgrave ende halff des heemrades, behoudelijck nochtans den heer ende der stede de bruecken na der stede recht ende na den lantrecht, daer dat onder geschiet. Ende nyement die van den gesworen met en is en sal den raet van den dijckgrave ende heemraders naerder comen dan drie roeden, optic boeten van drie pont, alst van voren openbaer geseyt is of te gaen die van den gesworenen met en is.
20. Item of die heemraders tot eenigher tijt onderlinghe twisten ende met eens en waren, haer vonnissen te wijsen, so sullen sij terstont, behoudelijcken dat sij haer vonnissen drie genachten draghen moghen, daeraf inrijden op haer selffs cost in een herberghe binnen der heerlijcheyt, daer dat onder gebuert, ende uuter herberghen met te scheyden, sij en hebben haere vonnissen gewijst ende geuut als dat behoren sal, behoudelijck dat sij den eersten dach haeren cost hebben sullen 17) ende met langher.
21. Item alle onraet, die met recht in deser dijckaedsien gevalt, die sal men verhalen aen die erffenis, daer die dijck met recht op geslaghen is, ende desgelijck aen alle ghereede goeden des mans, die de erffenis toebehoort, waer 18) men dat binnen slants bevynden sal.
22. Item so en sal men gheen sluysen, nach watergangen, onder dese dijckaedsien gheleghen, bevisschen, noch doen bevisschen, met staende touwen ofte korven, binnen noch buten, in geender manieren, nach oock geenderhande sceepinghe, eleyn noch groot, daerin houden liggende, op te verbeuren deselve sceepen ende touwen ende op die bruecke van thien ponden 19).
23. Item so wes dat meestedeel van den heemraders wijsen voer recht, na inhout der ardinancien, dat sal van werden sijn ende blijven sonder yements wedersegghen, bij alsoe dat altijt onder den voirss. meestendeel van den wijseren, in saken der ghemeenre dijckaedsien aengaende, een of twee wesen sullen van den voirss. drie landen van Huesden, Suythollant, Eethen ende Meuwen, bij den heemraders slants van Althena, of tenminsten daer toe geroepen met een kenlijcke wete metten rechte als dat behoort, sander argelist; desgelijcx wederom te wesene een of twee of drie tenminsten daer toe geroepen uuten lande van Althena bij heemraden van der ander sijden, sonder argelist.
24. Item so sullen die heemraeders overal als men sal scauwen ende alle dieghene, die op generael dachvaerden bescreven sullen wordden, eenen dach vaer ende eenen na in desen voirss. lande Althena, Huesden, Suythollant, Eethen ende Meuwen geleyde hebben, sonder argelist, ende diesghelijcx alle dieghene, die totter schouwen ende ter dachvaerden voirss. comen ende te doen sullen hebben, ten waer dat sij vijant of ballinghen waeren ofte dat sij metten recht haer lijff verbeurt hadden.
25. 2 S. Item so sal een yeghelijck heer in den sijnen die onwillighe landen bedijcken ofte doen bedijcken. Ende van den onwillighen lance, dattie heer bedijckt of sal doen bedijcken, en sal nyement toesegghen hebben van erffenis of erfpacht tot euwighen 20) tijden.
26. Item wat die dijckgrave uutleget, dat sal wesen met blikende penningen, als recht is. Ende alsoe haest alst uutgeleyt is, so sal twyscat gelt verschenen wesen, ende dat sal men dan panden cpten dijck aen allen des mans goede, gereede ende erve, geleghen binnen dier heerlijcheyt, daer die dijckgrave onder dienende is, den dijck met recht toebehoorende. Ende die panden sullen staen XIIII daeghen, te losse met sijnen twiscatten gelde; ende als die panden volstaen sijn, sal men die ghoede op des goets cost sijn drie geboden daen, drie Sonnedaeghen, binnen der kercken van Worichem ende in der kercken, daer die goeden onder geleghen sijn. Ende na den uutganck- van then geboden sullen alle des mans goede, gereede ende erve, van den dijekgrave gebruyct worden, totdat hem sijn twiscatte gelt betaelt is, met allen oncosten twiscatte, met rechte daerop geghaen. Ende of yement die gaeden hierenboven bruyckten sonder consent des dijckgraven of den 21) dijckgrave daer comer in maecte, die sal, also 22) hij des becl'aecht ende betuycht wordt van den dijckgrave, verbuert hebben X Ц, halff den heer ende halff den dijckgrave, die men uut sal panden als des heeren bruecken. Ende van elcken gebode voirss. sal men geven eenen schelling den scout, daer dat gebuert.
27. Item en sal gheen dijckgrave gheen scouwen vorsten, nach uutstellen, dan met consente der heemraders.
28. Item sal een yegelijck buten tegens sijnen dijck toelen ende met rijsen ende met willighen besteken op sulcke maniere ende tijden als dijckgrave ende heemraderen dat ordineeren ende koren sullen.
29. Item soe wie thijnsgoede heeft ende die bedijckt, sal erfelijck halven thijns geven. Ende waert saeke dat dieghene, die den thijns heeft, dat lant halff verdijcte, daer den thijns op leget, ende den dijck hiellde 23) jaer ende dach, souden sij heelen thijns heffen erffelijck van then lande, daer sij den thijns op hadden, ende dan. voirt sullen sij ongehouden sijn van then dijck te maecken ende te houden, erffelijck 24) buten den thijnsheeren cost. Des sal een yegelijck, die thijns op eenich goet heeft, dat in deser dijckaedsien bedijckt sal worden, in nits sijnen thijns openbaeren binnen den eersten jaer van beghinsel van deser dijckaedsien ende achter then tijt gheenen thijns meer ontfanghen 25).
30. Item soe wat thijnsen dat gecoft oft vercoft sijn, na dattet lant ingebroken is, die sullen heelen thijns betalen, so then coop gedaen is, ende die Ianden verdijcken geheel.
31. Item sal elck:man, die geerft is binnen deser dijckaedsien, sijne erve bedijcken ende XV jaer lanck gheven halff thiende, oftie ghene, die de thiende toebehoort, sullen haer thienden selver bedijcken.
32. Item die tochter 26) sullen hem accorderen, of si moghen. Ende of sij niet en moghen, soo sal dat staen ter ordinantie des dijckgraven ende heemraders.
33. Item soe wie in deser dijckaedsien dijcken sal dat nu metter zee ghemeen leget, die sal sijn hooghe ende lege, sijn goet ende 27) quaet lant, dat een metten anderen dijcken, of goet of quaet tsamen laeten legghen.
34. Item van wat onbedijcte lande op desen tijt eenighen coop of vercoop af geschiet is, van den heylighen Dertiendaghe lestleden in den jaere LX tot desen daege toe ende voort toecomende, dat en sal niet verscheyden wesen. So wes lant, hoghe ende leghe, dat voort aen eenen persoon gehoort heeft, die sal dat quaede ende goede bedijcken, dat hoghe ende leghe, gelijck voirss. staet.
35. Item alle diepen, anlanden, killen ende waeteren sal men maecken ende o-pbrenghen uuten ghemeenen lande als gemeenlijck werck ende alsoo voort houden, totten dijckgrave ende heemraeden goetduncken, ten meester oirbaer ende redelickheyt 28) slants. Ende soo wes killen verdijckt sullen wesen of worden 29), die sullen gebruyct worden bij denghenen, die den click daeroff te houden heeft of houden sal. Mer die met verdijckt en worden sal die heer die visscherije mogen gebruycken, totdat die kille te lande gecomen sijn. Ende die dan te lande gecomen sullen wesen, die sal die voortaen gebruycken, then den dijck daeraf te houden heeft.
36. Item of yemant swege ende sijn lant met aen en brocht ter kennissen in der eerster schouwen ende met en verdijcte, gelijck hier voer ende op velen plaetsen in openen placaten een igelijck daerof gewaret is, daer en sal hij tot gheenre tijt hier namaels toeseggen of recht meer toe hebben, mer die heer salt aen hem slaen. Ende soo wie eenich erve bedijckt na inhoudt deser ordinancie, die salt euwelijck behouden, alsoo dat men denselven daer niet uut en sal moghen winnen met ghenen recht, geestelijck noch waerlijck. Ende daer sal men eenen iegelijcken, die dat begeert, dijckbrieven of gheven, als gewoonlijck is na den dijckrecht, besegelt met seghelen van seven der heemraeden, elcken brief voer eenen boergonschen schilt. Hieraf sullen hebben die dijckgraven vijff st., die heemraders vijff st, ende die ander vier st. den clerck.
37. Item sullen alle landen, hooghe ende leeghe, binnen deser nieuwer dijckaedsien, molenen moghen setten ende sluysen legghen ende houde, daer sij haers water mede quijt mogen worden, sonder malcanderen te bescadighen, ende daerin gelden metten ouden bedijcten lande, mergen mergensgelijck, dat hooge metten leeghe, elcx in sijnen ban.
38. Item waert saeke dat eenighe landen onbedijckt bleven, als van den heer ende van denghenen, die dat lant toebehoort, dat sal dat ghemeen lant aen hem slaen, behoudelijck dat lant daer dijck over gaet. Ende waert saecke dat eenich gebreck viel in den lande, daer die dijck over gaet, dat sal staen op ee(n)wissel gelt.
39. Item alle waeteren, die men leyden sal ter see waerts doer 30) den lande van deser nieuwer dijckaedsien, die sal men leyen met beslotenen kayen 31), sonder deen den anderen te bescadighen 32).
40. Item dat gheen geestelijcke vergaderinghe, hetsij cappittel oft clooster, meer en sal mogen verboren dan een enckel man.
41. Item van allen pachten, in deser dijckaedsien leggende, of ander schulden, hoe sij mogen genoemt wcrden, die gemaect worden waer (hoe) of dattet sij, uut deser dijckaedsien spruytende, daer en sal niement vrij of wesen, in wat heerlicheyt in deser voirss. dijckaedsien hij wijcket 33) of metter woonstede hem verandert, te recht te staen in allen schijn als ter plaetsen, daer die schulden gemaeckt zijn 34), als hij uutgeweken is.
42. Item dat men egheen landen, buten dijcx leggende van Werckendam of totter Korn toe, en sal moghen weyen met enigerhande beesten, op die brueck van vier stuvers van elck beesten hierof den dijckgrave te ghevene so dicke dat ghebuert, ende nachtans dies de scade gedaen is te beteren nae goetduncken der dijckgrave ende heemraderen.
43. Item dat gheen van den ingelanden 35)voirss, en bescadicht en sal wesen van eenighen omgeslagen gelde, daerof en sal hem eerst een kenlijcke weete gedaen sijn, die gescien sal in der kercken, daer die erffenis onder gelegen sijn, daer then omslach op dient, ende in der kerckeri van Woudrichem, des naesten Sonnendaechs daerna dat then cmslach geschiet. Ende soo sal men daerna binnen X daeghen ijts vroch 36) genoch commen om 37) te betaelen met eenscatte gelde.
44. Item dat voortaen gheen dijckgrave metten dijckheemraden in geender manieren en sullen mogen overgheven eenighe quijtsceldinghe van des gemeens lants weghen van lastighe 38) saken, noch oock tselve gemeen lant mogen belasten, verwilkaren, noch becommeren in lastighe saeken, den gemeenen lande aengaende, tensij bij vollen consente van den gemeen ingelanden 35). Mer met generale saeken, niet lastich wesende, sal men den dijckgrave ende heemraden laeten geworden, wanttet moylijck waer in allen saecken, niet lastich sijnde, den ghemeenen ingelanden 35) dagelijcx te versamen,ende oock want die heemra-deren altijt bij den ingelanden 35) gecoren moeten worden ende alle jaer vernieut 39). Ende dat oock gheen waersman 40), elcx in sijnre prochie, enich omslach doen en sal, tensij bij wete ende consente dat meestendeel van den geerfden, elcx in sijnre prochie.
45. Item dat alle waersluden van den lande van Althena binnen deser nieuwer dijckaedsien eens des jaers op eenen beteykenden dach hare rekeninghe doen sullen tot Woudrichem, te weten vier daeghen voor den Dinxendach na sinte Geertrudendach, welcke rekeninghe gedaen ende gelooft sijnde, terstont bij den voirss. ingelanden 41) waerslude te kiesene, die dat toecomende jaer sullen dienen na 42) nutscap des lants, ende dat men alsdan dijckheemraden kiesen sal bij dcn ghemeenen ingelanden 41) ende geerfde des lants van Althena in deser dijckaedsien, die daer nutte ende oirbaer toe sullen wesen ende geerft als voirss. staet. Ende of tgene des voirss. opten voirss. dach niet al en mocht geexpedieert worden, dan dat voort te expedicie te stellen ten behoirlijcken daghen.
46. Item dat van noode sij in den leeghen lande geordineert te worden waersluden, die gheen hoge landen en hebben, want anders souden die leeghe landen onvruchtbaer 44) blijven.
47. Item dat gheen van den gesworen in deser nieuwer dijckaedsien (dienen) 45) noch eenich paert hebben en sullen int dijckgraefscap met eenighen dijckgraven, tot gheenre tijt.
48. Item of een man of een wijff buten lants woonde ende huer goet met recht ofgewonnen wordt, tot wat thijden hij of sij daernae binnenlants qwaemen 46), soo sal die persoen, diet hem afgewonnen heeft of sijnen erve, then man of wijff of horen erve die wete dan doen of doen doen bij twee wittachtighe getuyghen of meer, achtc daeghen voer die naeste vierschaer, daer die goeden gelegen sijn, ende mach die persoon den anderen ghyeden of missaken na den recht van den lande. Ende waer hem dan tsijne 47) ofgewonnen tonrecht, dat sal hem die ander bij den schout wederkeeren, sonder scade of oncest daerof te hebbene; ende des soo sal die schout goede borge nemen van den aentaelre, om dieselve gaede weder te keeren, indien hij die tonrecht ofgewonnen hadde, buten scade des verwerders. Ende of yement den anderen moyde met onrecht, die sal hem sijne costen betalen na sijnen staet, ter taxacien van den heer of sijnen schout van dier prochien, welcke schout gehouden wesen sal borghen, daeraff te nemene, eer hij then persoon in rechte ontfanghen sal.
49. Item of enighe pachteren 48) binnen den lande van Althena bruycten teghen den heer ende dieselve pachteren 49) sijn lantheer lantpacht sculdich waer, soe sal die lantheer eenen vorledenen 50) pacht ende eenen toecomenden pacht eerst van des pachtenaers ghuede bueren, eer die heer of yemant vorder daeraen gerecht sullen worden, tenwaer of die heer ouderen wilkoer daerop hadde, eer die verbeurnisse geschiet waer.
50. Item soe 51) en sal nyemant oesten in ycmar.ts koren, hij sij jonghen ofte out wijff of kynt, dat koren en sij eerst van den velde, clan een yegelijck in sijn selffs koren. Ende of yemant die contrarie dede ende die gecamen waer tot sijnen jaren, die sal verbeurt hebben , eenen ouden schilt, ende die onder horen jaren sijn eenen halven ouden schilt; ende die sal men den ouderen uutpanden of uuten ghenen daer die jongheren woonachtich sijn.
51. Item alle nuttelijcke punten, deser dijckaedsien aengaende, hierboven niet verclaert, sullen altijt staen ter ordinancien der heeren ende vrouwen met dijckgraven ende heemraderen ende den ghemeenen geerfden in ghemeene dachvaerden.
Afschr. - Bibliotheek Dr. A. A. Beekman te 's-Gravenhage, handvestenbundel betr. Heusden, Altena en de Bommelerwaard, fol. 24 verso - 36 recto.
Andere afschriften: Algemeen rijksarchief te 's-Graven.hage, inventaris handvesten, no. 141, fol. 30 verso - 36 verso;
Archief der abdij van Berne te Heeswijk, in een register met opschrift "den dijck van Zuythollant" (I, 67).
Gedrukt (enkele bepalingen, aangeduid als "verclaeringhe" van de handvest van 31 Mei 1465): A. Elink Sterk Jr., Nadere toelichting van wetenswaardige bijzonderheden en geschilpunten, betreffende de vroegere en latere gesteldheid der heemraadschappen, 1851, blz. 150 vlg.
1) In het hier gevolgde handschrift is boven deze ordonnantie als opschrift geplaatst: Een ander ordinancie opte voirss. dijckaedsen, bij den grave van Hoern geordineert ende gemaect. Dat hier van een ander ordinancie en de voirss. d#ckaedsen sprake is, vindt zijn verklaring in het feit, dat de handvest van 31 Mei 1465 in het handschrift aan deze ordonnantie voorafgaat. In het handschrift is voorts links boven op de bladzijde, waar de ordonnantie aanvangt, met andere hand de volgende aanteekening geplaatst: z461. Alzoo dese ordonnancie haer refereert tot die principale hantfest de anno 1461, wordt getwijfelt, dat dese jonger van date moet sijn. Er is geen reden te twijfelen aan de juistheid van de mededeeling in den kop van de hier afgedrukte ordonnantie, dat zij van 1461 is. Voor de verwijzing in den kop naar de "principale hantvest" is tweeerlei verklaring mogelijk. In de eerste plaats: i7it het beginprotocol van de oorkonde van 1465 blijkt, dat Philips van Bourgondie reeds in 1461 een handvest voor de dijkage had verleend. Het is deze, door mij niet gevonden, handvest van 1461, waarnaar wordt verwezen. Men kan echter ook veronderstellen, dat de hier afgedrukte kop van de ordonnantie van lateren datum is en met de "principale hantvest" die van 31 Mei 1465 is bedoeld.
De dateering der ordonnantie op 1461 wordt ten overvloede waarschijnlijk gemaakt door den inhoud van artikel 34.
2) Het handschrift berustende op het Algemeen rijksarchief (verder aangeduid als H), heeft: inwoenderen i.p.v, ingelanden.
3) Het cursief gedrukte is aangevuld naar H.
4) Flier is in den tekst het woord bedrijff weggeschrapt.
5) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft hij i.p.v. sij.
6) De eerste lettergreep van dit woord is tusschen de regels bijgeschreven.
7) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft sij i.p.v. hij.
8) H heeft hier nog ingevoegd: sonder ergelist.
9) Het cursief gedrukte woord is aangevuld naar H.
10) De cursief gedrukte woorden zijn in margine bijgeschreven.
11) H heeft hier nog ingevoegd: ende waeren.
12) Dit of een dergelijk woord is hier in den tekst uitgevallen.
13) Wellicht moet men lezen: versuecken die i.p.v. versueckende.
14) Dit artikel ontbreekt in H.
15) Het cursief gedrukte woord is aangevuld naar H.
16) Dit woord is tusschen de regels bijgeschreven.
17) H heeft hier ingevoegd: van der parten.
18) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft want i.p.v. waer.
19) H heeft: XXV Ц i.p.v. thien ponden.
20) H heeft: ennigen i.p.v. euwighen.
21) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft des i.p.v. den.
22) H heeft hier ingevoegd: dick.
23) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft hielen i.p.v. hiellde.
24) H heeft hier ingevoegd: ende ewelick.
25) H heeft: meer te bueren of tontfangen i.p.v, meer ontfanghen.
26) De tekst heeft: tochten. Het schijnt echter juister, daarvoor tochter te lezen. H heeft: tuchter.
27) Het cursief gedrukte woord is aangevuld naar H.
28) De laatste lettergreep van dit woord is aangevuld naar H.
29) H heeft off naemaels bedijckt sullen worden i.p.v. of worden.
30) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft doen i.p.v. doer.
31) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft koren i.p.v. kayen.
32) H heeft letten i.p.v. bescadighen.
33) De tekst heeft hier ten onrechte ingevoegd: boe.
34) De cursief gedrukte woorden zijn aangevuld naar h. waarvan de tekst overigens ook corrupt is, doordat de hierna volgende woorden "als hij" weggevallen zijn.
35) H heeft: inwoenderen i.p.v. ingelanden.
36) Het cursief gedrukte woord is aangevuld naar H.
37) Dit woord is tusschen de regels bijgeschreven.
38) De tekst heeft: lastinghen i.p.v. lastighe.
39) Ter hoogte van her laatste zinsgedeelte is in den tekst in margine bijgeschreven: Nota, van den lande van Altena.
40) Aldus verbeterd nwar H. De tekst heeft: versamen i.p.v. waersman.
41) De tekst heeft hier ten onrechte ingevoegd: ende.
42) H heeft: tot i.p.v. na.
43) H heeft: inwoenderen i.p.v. ingelanden.
44) H heeft: ontbruecbaer i.p.v. onvruchtbaer.
45) Waarschijnlijk moet men hier dit woord invoegen. H heeft op deze plaats: deenen.
46) De cursief gedrukte woorden zijn aangevuld naar H.
47) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: haer i.p.v. tsijne.
48) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: prochien i.p.v. pachteren.
49) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: pachten i.p.v. pachteren.
50) De letter r van dit woord is tusschen de regels bijgeschreven.
51) Aldus verbeterd naar H. De tekst heeft: sal i.p.v. soe.
313. OPSOMMING VAN DE DIJKPLICHTIGE GRONDEN IN HET LAND VAN ALTENA NA DE BEDIJKING VAN 1461.
z. j.e.d.
Dit zijn alsulcke mergentaelen als bedijckt zijn onder den heere van Horn ende na der laester maten, gemeten metter Zuythollantser roede; ende nae deser maten voors. es een iegelick zijn onraet geset, in de leste generaele rekeninge gecort ende betaelt ende een iegelick zijn dijck daernae geven ende nae dese voors. maten zal een iegelick lande houden, besetten ende onraet betalen.
Item zoo heeft bedijckt in desc vaors. nieuwe dijckagie die heere van Horn, Zuythollant, Meuwen ende tlandt van Heusden.
Item in den eersten zijn bedijckt aen de Wercken IIIIcXL mergen, II hont, XVIII r. na der lester maten.
In Sleewijck VcXII mergen, V hont, LXIIII r.
In Worcum IIe mergen, een hont, XX r. maten als boven.
In Emmecoven IIIIc LXXIIII mergen, V hont, XXXIX r.
Andel IIc XXII mergen, een hont, LXIII r., dies leet in Andelrebroeck LXI mergen, IIII hont, LXXXII r.
Giessen IIe LXXVI mergen, III hont, XXXVII mergen 1).
Uuytwijck IIIc LXXXVIII mergen, I hont, XXIX r.
Werthuysen Vc LXXVI mergen, IIII hont, XXI r.
Rijswijck IIe II mergen, XXXVII r.
Broeck van Althena IIIIc III mergen, LI r.
Almkerck VIIc LXI mergen, III hont, X r.
Facit lant van Althena tsamen IIIIn1 IIIIc LVIII mergen, IIII hont, LXXXIX r.
Item Zuythollant tsamen IXc XXIX mergen, V hont, XXXIX r.
Meuwen CXLI mergen, III hont, XII roeyen.
Tlandt van Heusden IIIIc VII mergen.
Somma van al datter verdijckt es tsamen Vm IXc XXXVII mergen, een hont, XL roeden.
Afschr. - Bibliotheek Dr. A. A. Beekman te 's-Gravenhage, handvestenbundel betr. Heusden Altena en de Bommelerwaard, fol. 53 verso-54 recto.
1) Men leze: roeden.
Bron: Rechtsbronnen van Woudrichem en het Land van Altena, 1178-1590 door K.N. Korteweg, 1948, blz. 305-319)