De Inhoud
De verslagen zijn ingedeeld in hoofdstukken, zoals Bevolking, Geldmiddelen, Onderwijs, Landbouw e.a. De benaming van de hoofdstukken is gedurende de jaren niet helemaal consequent, maar inhoudelijk wel hetzelfde. De hoofdstukken krijgen in de loop der jaren nadere onderverdelingen. Deze opzet blijft bestaan tot en met 1865. De gemeenten dienen de rubrieken, die op hen van toepassing zijn, in te vullen.
Eerste verslag van de gemeente Dussen over het jaar 1851
Opgemaakt op 12 mei 1852.
Hoofdstuk I Bevolking:
De bevolking was toegenomen van 2.119 tot 2.123 personen door: 83 geboren, 26 ingekomen, 60 overleden, 41 vertrokken.
Hieronder behoren: 25 personen van land- en zeemacht, 1 kolonist en 0 landverhuizers.
Hoofdstuk II Verkiezingen gemeentebestuur
Kiesgerechtigden: Provinciale Staten 80 en voor gemeenteraad 128.
Gemeenteraad: J.H. Sprangers (RK), Sijmen Kouwenberg (RK), H.A. van Honsewijk (RK), Jac Rombout Verschoor (NH), Kasper Haspels (Ger), Antonie Hagoort (NH), Gerrit Baas (RK).
Ambtenaren: D. Middelkoop junior, secretaris, Joh.Franciscus van Mol, gemeenteontvanger, Cornelis Poel, veldwachter, Joh. van Beek en Gijsb. van Heeswijk, onderwijzers, J.H. Sprangers 1ste ambt.Burgelijke Stand, J.R. Verschoor 2de ambt Burgelijke Stand.
Plaatselijke verorderingen: 1. Voorkomen en blussen van branden, 2. Reglement van orde voor de Gemeenteraad.
Hoofdstuk III Gemeentearchief
Begraafplaatsen: Rooms-Katholieken en Protestant, beiden bij de respectievelijke kerke gelegen.
Hoofdstuk IV Geldmiddelen
Inkomsten 3.130 gulden uit: Opcenten Rijksbelastingen, Hoodelijke omslag, Geslaght en Rente.
Uitgaven 3.000 gulden aan: salaris presentiegelden en reiskosten, onderhoud wegen, sluizen, openbare werken, openbaar onderwijs, armen, aflossingen.
Hoofdstuk V Gemeentelijke eigendommen, werken en inrichtingen
2 Dorpsscholen en onderwijzerswoningen, beiden in goede staat.
Geen grondbezit.
D4e Rijksstraatweg die door de gemeente loopt wordt door het Rijk onderhouden.
Onderhoud van stenen voetpaden voor zover nodig.
Buitenwegen en dijken worden door schouwplichtigen landeigenaren onderhouden; soms ook door Polderbestuur.
Nieuwe grintweg Heusden-Werkendam doet uitstekend dienst als middel tot gemeenschap.
De Dusse dient als boezem maar vooral voor de aanvoer van vers water, plus voor lichte - en kleine scheepjes. Uitwatering via de sluis in de Ouden Zeedijk naar het Oude Maasje door de buitengantel die tevens voor de scheepvaart dient.
Dijken en sluizen aan de zuid-westzijde van de Gemeente worden onderhouden door Dijkgeslaagden, Polders en door Gemeente.
De Haven en Kaai, zich bevindende aan de oude Dussensche Sluis wordt als particulier eigendom beschouwd.
Hoofdstuk VI Medische positie
Gezondheid gunstig. geen epidemie in 1851.
Koortsen van Gal, zinking en zenuwachtigen aard hebben slechts enkele personen aangetast, waaraan zeer weinigen zijn bezweken.
Geen kinderziekte, doch wel mazelen en kinkhoest.
Koepokinenting geringe vordering (30 vacinaties) door vacinateur van gemeente Leonardus van Teijn.
Geen veranderingen in geneeskundig personeel noch veearts.
Longziekte 11 kinderen gestorven.
Hoofdstuk VII Nationale Militie en Schutterij
Loting Nationale Militie, 19 lotelingen, ingelijfd 4, plaatsvervanger 1.
Schutterij loting voor 34 jaar en ouder (4 x per jaar), actief 37, reserve 30, korporaal 1
Hoofdstuk VIII Kerkelijke Zaken
Roomsch-Katholiek; 1 pastoor en 1 kapelaan.
Nederduits Hervorme Gemeente: 1 leraar.
Geen legaten/giften ontvangen, behalve collecte opbrengsten.
Hoofdstuk IX Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen
Lager Onderwijs: openbaar.
Hoofdschool in Dussen Binnen, 97/56 jongens en 58/33 meisjes (jan/juli 1851).
Buitendijk 54/25 jongens en 37/19 meisjes (jan/juli 1851).
Kosteloos onderwijs voor 140 leerlingen.
Salaris onderwijzer Dussen Binnen 195,-, Buitendijk 65,-, beiden van 2de Rang.
Geen: bijzondere scholen in de gemeente, onderwijzersgezelschap jag.., latijnse school, gymnasium, atheneum of ander hoger onderwijs.
Geen maatschappijen van Kunsten en Wetenschappen.
Hoofdstuk X Armen
Armoede in 1851 minder drukkend dan in 1850 door zachte winter. Levensmiddelen waren daardoor goedkoper. Steun in vorm van brood, kleding en kostgelden.
Hoofdstuk XI Gemeentepolitie
Openbare veiligheid door middel van klapwakers en in de wintermaanden ook door nachtwakers, marechaussees van Woudrichem en diensten van locale veldwachter.
Brandblusmiddelen zijn in orde. Er hebben geen branden plaatsgevonden.
Huis van bewaring in Heusden. Geen personen uit de gemeente zijn hierin geplaatst geweest.
Hoofdstuk XII Landbouw
In 1851 niet gunstig. Tarwe en Rogge opbrengst 8 tot 10 mudden per bunder, minder hooiopbrengst dan in 1850, geen miswassen door hagel. Koolzaadopbrengst heeft geleden door schadelijk gedierte, in februari rupspoppen verdelging gedaan. Aardappelziekte doch minder als in voorgaande jaren.
50 bunder boomgaard in de gemeente met een opbrengst van 40 mudden per bunder, geen tuinbouw in de gemeente.
Toestand veestapel redelijk gunstig met goede prijzen: 452 paarden en veulens, 1127 koeien en kalveren, 348 geiten en schapen, 1527 stuks pluimvee en 55 bijenkorven.
Hoofdstuk XIII Verveening, Jagt en Visscherij
Geen gronden tot verveening bestemd.
Jagt: vooral grofwild, weinig klein - en waterwild.
Eigene noch huurjagten, eendenvogelkooien, duiventillen. Zwanen en ganzendriften zijn er niet.
Geen schadelijk gedierte. Toezicht door jagtopzichters.
Visserij in binnenwater is van weinig belang.
Visserij buitengaats door beroepsvissers met beurtschuitjes bemand door 1 a 2 personen. Prijs aangevoerde vis is niet bekend.
Hoofdstuk XIV Ambachts- en Fabrieksnijverheid
Geen fabrieken noch stoomwerktuigen.
10 timmerlieden, 2 zadelmakers, 5 smeden, 2 wagenmakers, 6 rietdekkers, 11 metselaars, 1 koperslager, 1 zeevenmaker, 1 touwslager, 1 grutter, 3 horlogemakers, 2 kuipers, 2 olieslagers, 8 schoenmakers, 2 wevers, 3 verwers, 368 arbeiders.
Hoofdstuk XV Handel en Scheepvaart
Geen jaarmerkten en geen buitenlandsche handel.
Weinig binnenlandsche handel. Geen kooplieden die zich uitsluitend met verkoop van graan, vlas e.d. bezighouden.
8 Schuiten met luiken overdekt, samen groot 123 ton. Sttomsleepdiensten, werfen en scheepsbouw bestaat er niet. Ook geen buitendsche scheepvaart.
Hoofdstuk XVI Inrichting ten behoeve van Handel en bedrijven
Maten en gewichten worden jaarlijks geijkt.
8 Schippers (vracht) voor vervoer landbouwproducten naar Dordrecht en Rotterdam, maar ook elders.
Geen vervoersmiddelen ten lande.
Broodzetting. Omdat Roggeoogst gelijk was aan 1850 hebben in brooddistrict Heusden geen proefbakkingen plaatsgevonden en is broodzetting ongewijzigd gebleven.
Alles ondertekent op 30 April 1852 door J.H. Sprangers, burgemeester en D. Middelkoop, secretaris.
Bronnen
BHIC, Provinciaal Bestuur Noord-Brabant, 1814-1920 N.B. Stukken van 1796-1936, Toegang 17, Inventarisnummer 8830