Fietsen langs herbergen in Dussen: Toen & Nu

Als onderdeel van de feestelijkheden ter gelegenheid van Koninginnedag 2011 wordt u de gelegenheid geboden een fietstocht te maken langs de vele herbergen en cafés die – deels in het verleden – in Dussen gevestigd waren. Aan deze tocht is tevens een kruiswoordpuzzel verbonden. Belangstellenden kunnen op zaterdag 30 april 2011 vanaf 13:30 uur deelnemen aan deze fietstocht (± 20 KM), die men kan afleggen aan de hand van een routebeschrijving met toelichting over de Dussense pleisterplaatsen waar de tocht langs voert. De routebeschrijving is verkrijgbaar bij de feesttent in de Van der Dussenlaan.

door: Ton Lensvelt

De Route langs herbergen: Toen & Nu

De drank vloeide vroeger rijkelijk in Dussen. Het Gemeenteverslag van 1854 geeft de navolgende opsomming: 6 biljarthouders, 8 kroeghouders, 4 logementhouders, 2 slijters en 27 tappers en ook nog 1 slaaptheehouder (kruidenthee met o.a. valeriaan). In 1882 waren er een veertigtal plaatsen waar drank werd geschonken en dat aantal was notabene met de invoering van de wet op de drankbeteugeling van 1881 reeds aanmerkelijk teruggedrongen..Voor een groot deel hebben deze pleisterplaatsen de tand des tijds niet doorstaan, maar er zijn er nog enkele overgebleven, terwijl er ook een paar nieuwe gelegenheden gevestigd werden. De fietsroute van dit jaar voert langs deze - soms voormalige – herbergen en cafés in Dussen; deze zijn in de routebeschrijving genummerd van 1 tot 23. In de Beknopte beschrijving zijn in numerieke volgorde enige historische wetenswaardigheden van de uitspanningen beschreven.

Routekaartje

Blauwe stippen geven de historische plekken aan.

Beknopte beschrijving van (historische) herbergen langs de route van de Koninginnedagfietstocht 2011 in Dussen

Baan:
De haakse bocht naar rechts voorbij, bent u op de Baan aangekomen en ziet u aan uw rechterhand in Achterstraat van de Baan ofwel de Diebracht op een terp de boerderij van Middelkoop staan. In het verleden was hier de boerderij met 3. gelagkamer van Jan Eland gevestigd die mogelijk De Heuvel werd genoemd. Verderop richting Meeuwen, daar waar de Baan de Bosschen en het riviertje de Dusse kruiste, stond 4. herberg Halve Maan van Jenneke de Wit, welke daarvoor werd uitgebaat door C. Huigen.

Rommegat:
Vanaf de Meeuwense rotonde gaat u over de Landweg (wist u trouwens dat deze weg zo heet?) terug naar Dussen. Bij de aansluiting van de Diebracht met de Rommegatse dijk, waar nu links de boerderij van Akkerman staat, was vroeger 5. het café van Hannes Akkerman en Toontje Lensvelt gevestigd. Gewoontegetrouw ging Adriaan Lensvelt, de hoefsmid uit de Dorpsstraat, daar op zondagmorgen ná de hoogmis bij z’n tante ’n oude klare nuttigen. Het café genoot zondags vooral klandizie van Overmaasche boeren die hun land of vee in de Ballekampen kwamen inspecteren.
Wat verderop links is de aansluiting van de dijk met de Veerweg. Op de hoek stond 6. café het Bruin Paard van Casper van Nunen. Het etablissement kwam te koop toen Casper naar Amerika emigreerde. In 1935 brandde het café af. Halverwege het Rommegat was vanaf 1928-1929 7. Bierhuis d’n Blikken Emmer van Adriaan van der Pluijm gevestigd. Het pand werd in september 1943 vernield door een bom uit een Duits vliegtuig, die vlak voor het huis viel. Zoon Anton liet daarbij het leven; Adriaan overleefde de aanslag maar verloor het licht uit z’n ogen.
De basis voor het huidige zalencomplex van de Rietpluim werd gelegd door Cor Heijmans. Cor, melkboer van oorsprong, was best ondernemend. Hij haakte in op de behoeftes van de nozemcultuur door in de ouderlijke boerderij een 8. cafetaria Halve Maan te vestigen. Patat, Coca-Cola, Fanta en bier waren de verlokkingen voor de vetkuiven in spijkerbroek op hun buikschuivers van het merk Batavus, Kreidler of Royal Nord. De populaire jukebox met muziek van Bill Haley, Elvis en Cliff en de talrijke meisjes in petticoatjurk deden de rest. In ‘n heel grijs verleden kende de (Oude) Kerkstraat ook nog 9. de uitspanning van Simon Fransen Lensvelt naast de R.K. kerk, maar deze verdween ten faveure van het Oude Mannenhuis naast het klooster. Mogelijk heette deze lokaliteit de Roskam.

Links cafetaria Halve Maan van Cor Heijmans in de Oude Kerkstraat. Op de verzamelkaart ernaast ziet u rechtsonder H.C.R. Koppelpaarden nog in originele staat zoals het na de oorlog werd herbouwd.

De Sluis:
De Sluis is van oudsher een geliefde plek voor horecagelegenheden. R.K. kerk en haven waren immers vlakbij en bovendien werd er de jaarlijkse kermis georganiseerd. Vóór de grote dorpsbrand van 1892 stond op de plek waar nu het notariskantoor gevestigd is herberg De Zwaan van Reinier van der Pluijm en Anna Boor. De herberg werd al door zijn moeder uitgebaat. Omdat Reinier al snel kwam te overlijden hertrouwde Anna met Martinus de Wit veerman en caféhouder uit Raamsdonk en werd de herberg uitgebreid tot een logement. Hun zoon Jacobus de Wit zette samen met zijn vrouw Cunera van Honsewijk het logement voort, dat later door zijn drie dochters verder geëxploiteerd werd. Martinus, de enige zoon van Jacob en Cunera, werd priester te Herpt. Totdat aan de Sluis het nieuwe Raadhuis werd gebouwd, was het logement van Jacobus de Wit tevens in gebruik als Raadskamer. Het feit dat Cunera een dochter was van Theodorus van Honsewijk (locaal bestuurder) en een broer van Adriaan H. van Honsewijk (later burgermeester), zal daaraan niet vreemd geweest zijn.

Daar tegenover, waar nu een parkeerplaats is, stond het 10. koffiehuis Gouden Leeuw van Willem Heessels en Adriana van Iersel. De oude Willem Heessels was oorspronkelijk schoenmaker en in 1890 vanuit Woudrichem naar Dussen gekomen, waarschijnlijk omdat hij er zijn bruid gevonden had. Toen het koffiehuis in 1892 afbrandde, pakte hij zijn negotie zo snel mogelijk weer op door op de plek waar nu de Koppelpaarden staat vanuit een houten keet de ramptoeristen koffie en verfrissingen te verkopen. Ondertussen liet hij aan de overzijde 11. het prestigieuze Hotel De Zwaan optrekken. Het ontwikkelde zich tot dè gelegenheid voor de middenstand van Dussen waar deftige sigarenrokende heren van de sociëteit van hun wekelijkse bittertje genoten en met elkaar converseerden over hun “affairs”. Ondertussen verdiepte Adriaan Heessels (zoon van) als voorzitter van de beleggingsclub de Gelukzoekers zich in de beursnoteringen van de Telegraaf. Maar het was ook de plek voor de periodieke paardenkeuringen en dependance van het VVV-kantoor. Tevens vormde het de thuishaven voor leden van de loterijclub, de Dussense Damclub, dansvereniging Ons Genoegen, de gezelligheidsvereniging en zelfs kortstondig voor een tweede voetbalvereniging in het dorp, D.V.C.

Tegenover de nieuwe R.K. kerk en achter het nieuwe Raadhuis verrees in 1892 12. de Koppelpaarden van Willem Garsten, al had dat nog wel de nodige voeten in aarde voordat de vergunning rond was. Vooral onder eigenaar Koos Leemans (vanaf 1919) werd de Koppelpaarden het middelpunt van het sociale leven onder meer als clubhuis voor biljartclub, voetbalclub Dussense Boys en fanfare Wilhelmina. Zijn neef Wim zette dit beleid na de oorlog voort en bood onderdak aan jongeren van de Instuif en organiseerde filmmiddagen. Zijn opvolger Bertus Verhoeven verleende in de zestiger jaren gastvrijheid aan carnavalsvereniging De Klaitrappers. In 1974 nam de jonge aankomende hotelier Jan van der Westen het bedrijf over. Het werd uitgebouwd tot een modern hotel-restaurant, waarbij de caféfunctie vaarwel werd gezegd. Na 35 jaar besloot deze het bedrijf over te dragen aan zijn zoon Björn.

Bakker Toon van Dijk had na de oorlog aan de Sluis een patatkraam met Johan van de Broek als frietbakker. Die patatkraam floreerde dermate dat hij besloot tot inrichting van een voor die tijd hypermoderne 13. Lunchroom Van Dijk in het pand aan de Molenkade (thans Ballegooyen Modes) van de vooroorlogse slagerij van Harry de Vries waarin ook zijn bakkerij gevestigd was. Naast patatfriet was de grote verscheidenheid aan ijssorbets en taartjes een garantie voor veel klandizie.

Links dorpshuis Middelpunt en rechts het Vrijheidplein met in het midden cafetaria Van Dijk.

Nieuwe centrum van Dussen:
In het nieuwe naoorlogse binnendijkse centrum van Dussen kwam ook een gemeenschappelijk dorpshuis. Op 22 mei 1964 werd 14. dorpshuis het Middelpunt - een naam bedacht door Sjaan Schalken Bzn. Sr. en verwijzend naar het water Het Middeltje dat in de nabijheid door het Klein Zuideveld stroomt - officieel geopend. De opening stond vooral in het teken van samenwerking tussen katholieken en protestanten, “zodat het dorpshuis er wellicht toe zal kunnen bijdragen de mensen dichter bij elkaar te brengen”, aldus het ooggetuige verslag in de krant.
Toon van Dijk had inmiddels een nieuw woonhuis met winkel en pakhuis voor zijn bakkerij gerealiseerd aan het gloednieuwe Vrijheidsplein. Toen hij zijn bakkersbedrijf van de hand deed, werd er een cafetaria gevestigd in dit pakhuis. Latere uitbaters waren Koos de Ridder en Annie van Dijk en Truus en Karel Goseson. Midden jaren zeventig van de vorige eeuw naam Gert van Biesen de zaak over en breidde deze uit tot een moderne discotheek met regionale aantrekkingskracht. Thans is er 15. eetcafé ’t Pleintje van Gerry van Biesen in gevestigd.

De Korn:
Aan de Korn, bij de aansluiting met de Kalversteeg, werd in 1866 verkocht 16. herberg de Witte Leeuw met stalling van J. Raams Vermoedelijk was Johannes Vermeulen de koper, die het pand nadien als café Harten Aas zou uitbaten. Dat het er daar soms wel eens “ruig” aan toe kon gaan, getuigt het voorval opgetekend in de Heusdense krant. DUSSEN 21-12-1892 “Het zesde boven” Toen Zondag l.1. het gezelschap dat in de herberg van Vermeulen alhier vertoefde aftrok, meende een aldaar ter afzondering van aan mond en klauwzeer lijdend vee ingekwartierd milicien zijn hart te moeten lucht geven met te roepen: Het zesde regiment boven ! Dit was nu den Dussenaars niet naar den zin en de soldaat van het zesde werd geducht afgeranseld en met messen toegetakeld. In verband hiermede zijn twee personen beiden geboren en alhier woonachtig gevankelijk naar Den Bosch en in verzekerde bewaring gebracht. De militairen waren indertijd in Dussen gelegerd vanwege een uitbraak van de dierziekte mond- en klauwzeeruitbraak en waren door hun strenge handhavingsmaatregelen niet bijster populair bij de bevolking.
De 17. uitspanning van Bastiaan van Daal was wat verderop aan de dijk, ongeveer halverwege de aansluiting van de dijk met de Dussense Ka en Kornse Sluis. Aan de sluis zelf had je toen nog 18. de Boerendans van Adriaan van den Broek, waar door notaris Verberne openbare houtverkopingen gehouden werden. De Kornse bevolking kon er ook terecht voor het posten van brieven bij één van de vier brievenbussen die Dussen rijk was.

De dijk:
Aan de Putten, op de hoek van de Nieuwesteeg, had je 19. de Posthoorn van Adriaan Lensvelt en zijn vrouw Dora van Dinteren. Oorspronkelijk een postiljonhalteplaats, in de negentiende eeuw vooral ook een plek waar varkens verhandeld werden. Daarnaast onderhield Adriaan als karreman een geregelde dienst vanuit Dussen via Heusden naar Den Bosch. Hij vervoerde goederen – voornamelijk landbouwproducten en klompen – naar de Bossche markt, maar waarschijnlijk zal hij ook wel personen vervoerd hebben. Jan Lensvelt had het etablissement overgenomen van zijn vader Later ging het café over in handen van Jan's dochter Janske, die getrouwd was met Han Wijnands, bijgenaamd de Zeeman, vanwege zijn sterke verhalen. Tot groot verdriet van de talrijke stamgasten moest Janske in 1970 noodgedwongen het pand ontruimen omdat de provincie besloten had tot sloop.
Op de hoek van de Hogedijk stond 20. het Wapen van Dussen van Huibert Kipping maar later (1866) van Adriaan van der Pluijm en zijn zoon Jan, bijgenaamd Jan Boer. Hier werd door het R.K.Kerkkoor Sint Cecilia ook de jaarlijkse teeravond gehouden.

Links winkel en café van Louwke Vermeulen. Op de foto ernaast ziet u rechts café Wapen van Dussen van Jan Boer (v.d.Pluijm).

In de Krekeldraai staat thans 21. café De Bocht van Joke Sagt en Wim Eijkhout. Het café geniet onder meer regionale bekendheid door het draaiorgel Nico, maar ook als repetitielokaal voor het shantykoor Muiterij Kantje Boord en het smartlappenkoor Uit Volle Borsten. Daarnaast wordt gastvrijheid verleend aan het Oranjecomité, carnavalsvereniging en biljartclub. Tot voor enige jaren werden er ook jaarlijks hanenkraaiwedstrijden gehouden, die landelijk bekendheid genoten. Na de bevrijding in 1945 vonden de voetballers van Dussense Boys er twee decennia lang onderdak.
Voor de oorlog werd in dit pand een café en winkel uitgebaat door Louwke Vermeulen, die voorheen in café Harten Aas aan de Korn zat. In de winkel werd speelgoed, wol, garen en sjet verkocht. De zus van Louwke, Mie, stond achter de toonbank van de winkel. Jaantje, het kleine vrouwke van Louwke, deed het café. De gelagkamer was ook toneel voor lezingen van de locale afdeling van de Christelijke Land-Tuin en Zuivelarbeiders (1919), of van uitvoeringen door toneelvereniging de Gezelligheid (1928). Waar nu de voormalige R.K. jongensschool (laatstelijk confectieatelier Jurk) verbouwd wordt, stond vroeger boerderij de Oliemolen waarin Antonius Merkx zijn klompenmakersfabriek gehuisvest was. Daarvoor was er echter een zogenaamde rosoliemolen in bedrijf. Maar in 22. de Oliemolen van Leonardus de Bot werd behalve gemalen ook een winkel, bakkerij en herberg uitgebaat.

In de 19de eeuw was in de Dorpsstraat 23. Hotel van Beurden gevestigd waar zich het sociale gebeuren van Dussen deels voltrok en waar ook een botermijn en graanbeurs gehouden werd. Het stond op de plaats waar nu de fietsenzaak van Mario Verhoeven gevestigd is. Behalve dat men er voor zijn natje en droogje aan de toog terecht kon, vormde de gelagkamer ook het toneel voor optredens van Liedertafel Dussen's Mannenkoor of uitvoeringen van Fanfare Wilhelmina. Er werden feestelijkheden georganiseerd ter gelegenheid van Koningsdag. Notaris Verberne en later Rietra hielden er openbare verkopingen, verpachtingen en aanbestedingen. Elke dinsdag (sinds 1865) werd er de zogenaamde "botermijn" gehouden. Er was een agentschap gevestigd van de Maatschappij der Brandverze-kering, en in de naastgelegen IJzerhandel werden toen al fietsen verkocht van het revolutionaire merk De Rover, de Koning der Rijwielen de eerste fiets met kettingaandrijving; er werden dus meer dan een eeuw geleden (vanaf 1890) al fietsen verkocht op deze plaats.

In dat licht bekeken was het niet zo vreemd dat Hotel van Beurden ook een halteplaats was voor regionale fietstochten van vélocipèdisten (wielrijders) en dat de Brabantsche Wielrijderskring er lezingen hield om hun sport te promoten. Tevens werden er lezingen georganiseerd over ontwikkelingen in de landbouw of vergaderingen van het onderwijzend personeel. De organisatie van de wederopbouw van de Sluis na de dorpsbrand van 1892 startte vanuit het gespaard gebleven Hotel van Beurden. Het mag daarom op z’n minst wrang genoemd worden dat de nieuwbouw van Koffiehuis W. Garsten (Koppelpaarden) en Hotel de Zwaan van W.Heessels, Hotel van Beurden dusdanig concurrentie aandeden dat het etablissement uiteindelijk zijn deuren moest sluiten en alleen nog als ijzerhandel verder ging. Mede-eigenaar Jord. van Beurden werd in 1933 kassier van de Boerenleenbank, waarmee via de botermijn connecties waren gelegd.

Andere herbergen in het Dussense waren nog de Gouden Leeuw van Jan Baptist Collet in de Kleine Geffelkamp vlakbij de Barriere aan de Straatweg. Deze stond aan aan de Bregte Geut, halverwege tussen de Zuidhollandsche Molen en de kruising van de Straatweg met de Kalversteeg. Een ideale plek want een beetje verderop, bij de Kornsche Brug, de kruising met de Kornsche Buitenkade en - Gantel, werd namelijk tol geheven zijn. De keistraat ging er ter plekke over in een klinkerweg. Op de kaart uit 1820 wordt deze plaats aangeduid als De Barrière. In de 2de helft van de 19de eeuw kwam de herberg in bezit van Nicolaas Middelkoop en na diens overlijden in handen van zijn kinderen.
Maar aan de Straatweg had je nog meer pleisterplaatsen zoals: de Drie Pellikanen van Willem Dekker (Willem van Neele) bij de brug over de Vierbansche Gantel. Maar ook de herbergen van Antonius Rijken en van Willem Garsten. Een paar andere niet nader gelokaliseerde herbergen waren: de Koperen Kan, Het Haasje en de Gouden Klomp van Jacobus van Wijnen. Vermoedelijk werd er echter nog op meer plaatsen geschonken.

Niettemin eindigt hier onze nostalgische kroegentocht van Dussen, waarbij u in vogelvlucht van een stukje van de bewogen geschiedenis van ons dorp kennis kon nemen. Is uw interesse gewekt en wilt u meer weten over de rijke geschiedenis van Dussen, dan kunt u op internet verder genieten via onderstaande link.

Reacties, verbeteringen, suggesties, oude foto's, etc. worden zeer gewaardeerd en kunt u richten aan onderstaand e-mail adres.

Naar Streekhistorie Dussen