Borgbrieven

'Import' in Dussen vanuit Midden en Oost-Brabant in 18de eeuw.

Bij het BHIC kun je o.a. op naam, plaats en periode zoeken in bijna 38.000 afgegeven en ingekomen borgbrieven van veel dorpen en steden in Midden-, Noordoost- en Zuidoost-Brabant.
Borgbrieven zijn schriftelijke getuigenissen die tot begin 19e eeuw werden afgegeven door de bestuurders van een dorp of stad, waarin ze verklaarden dat zij een bepaald persoon, afkomstig uit die plaats, zouden onderhouden als hij of zij armlastig werd.

Wanneer je je voorouders in de 18e eeuw of eerder uit het oog verloren hebt of niet weet waar zij vandaan kwamen, kun je naast de (ondertrouw)registers soms gebruik maken van borgbrieven om hen weer op het spoor te komen of om hun herkomst te achterhalen. Borgbrieven zijn schriftelijke getuigenissen die tot begin 19e eeuw werden afgegeven door de bestuurders van een dorp of stad, waarin ze verklaarden dat zij een bepaald persoon, afkomstig uit die plaats, zouden onderhouden als hij of zij armlastig werd. In de borgbrief staan meestal de naam en plaats van de instantie van de afgifte, de naam en hoedanigheid van de betrokkene, soms diens leeftijd en de plaats van toekomstige vestiging. De borgbrief had men nodig als men zich ergens buiten zijn geboorteplaats wilde vestigen en financieel niet onafhankelijk was. De meeste dorpen eisten van financieel wat zwakkere immigranten een dergelijke erklaring, alvorens toestemming tot vestiging te verlenen.

De Staten-Generaal hadden het overleggen van een borgbrief ook dwingend voorgeschreven bij verhuizing van de ene naar de andere plaats. Zo hadden ze bepaald dat "niemand der Ingezeetene (...) aan eenige Persoonen, van buiten koomende, eenige Huisen, Wooningen of Kamers soude moogen verhuuren, voor en aleer deselve met wettige Attestatien van de Regenten der Plaatsen, alwaar zij laatst gewoond hebben, aan de Officieren en Magistraten der Plaatsen (...) souden hebben beweesen, dat sy zijn eerlijke Luiden en van een goed gedrag, en voor en aleer sy souden hebben borge gesteld ten genoegen van de Officieren en Magistraten, tot securiteit van de Arme-Kasse..."

Omdat er over de uitvoering van deze resoluties verschillen van mening ontstonden (sommige regenten meenden dat de bepalingen op iedereen van toepassing waren, anderen vonden dat de rijkeren daarvan vrijgesteld moesten zijn), werd in 1725 per resolutie door de Staten-Generaal nog eens nadrukkelijk verklaard dat "een ieder Persoon of Huisgezin (...) alleen gehouden sal weesen cautie te stellen ter somme van eenhonderd guldens, dat sy of haare Kinderen binnen den tyd van vyf jaaren niet sullen koomen tot laste van Arm-Kasse van die Plaatse, daar sy sig needer sullen setten".

De regelingen werden natuurlijk steeds verder verfijnd. In 1731 werd bepaald dat personen die langer dan een jaar en zes weken buiten hun geboorteplaats gewoond hadden zonder borgbrief, in geval van armoede of ziekte geen beroep meer mochten doen op de armenkas van hun geboorteplaats en bij die van hun nieuwe woonplaats moesten aankloppen. Indien iemand zich ergens wilde vestigen zonder borgbrief en hij bezat minder dan f 200, dan had de magistraat het recht hem of haar te weigeren.
Problemen rezen nog in verband met jonge lieden die in een ander dorp gingen werken en na verloop van tijd daar wilden trouwen en zich vestigen. Voor deze categorie werd bepaald dat zij vóór hun ondertrouw aan de magistraat van hun geboorteplaats een borgstelling moesten vragen, welke borg de bestuurders verplicht waren te geven.

De borgbrief werd in het archief van de wereldlijke of kerkelijke overheid bewaard, in sommige gevallen werden uitgegeven en ingekomen borgbrieven ook in registers opgetekend.
Originele borgbrieven vind je daarom in de schepenbankarchieven en in de administratieve archieven van de verschillende plaatsen. In de Hollandse gebieden van Noord-Brabant tref je de borgbrieven, dan akten van indemniteit genoemd, veelal aan in de diaconiearchieven van de hervormde gemeenten. Daarnaast kun je borgbrieven in notariële archieven tegenkomen.
Indien iemand zich mèt borgbrief ergens gevestigd had en hij of zij wilde na verloop van tijd elders heen, dan kon zo iemand zijn ingeleverde borgbrief weer ophalen en meenemen. Vandaar dat de verzamelingen borgbrieven in de gemeentelijke archieven vaak niet helemaal compleet zijn.

Personen met borgbrief ingeschreven in Dussen

Het betreft 22 borgbrieven afgegeven met als bestemming Dussen en 1 borgbrief ingekomen vanuit Dussen Munsterkerk. Ongeveer de helft hiervan (10) werden afgegeven door de gemeenten Oirschot/Best en Sint Oedenrode. Dit had wellicht te maken met de klompenmakersindustrie. Best en in mindere mate Sint Oedenrode waren in de 18de eeuw al gevestigde klompenmakerscentra, terwijl Dussen als zodanig juist sterk in opkomst was. Dat was mogelijk voor een aantal vaklieden aanleiding om hun geluk in Dussen te gaan beproeven. Bovendien behoorde Dussen tot Holland en niet tot Staats-Brabant wat bepaalde belastingvoordelen had en lag het geografische gezien ook gunstiger, namelijk dichter bij de belangrijkste markt voor klompen: Holland.
Alfabetische lijst van plaatsnamen waar de 23 onderstaande borgbrieven werden afgegeven: Bergeijk (1), Diessen (1), Dussen-Munsterkerk (1), Eersel (1), Hapert (1), Helvoirt (1), Hilvarenbeek (1), Hulsel (1), Lage Mierde (2), Oerle (1), Oirschot-Best (9), Oisterwijk (1), Sint-Oedenrode (1), Zeelst (2)

3726837268 Willems, Adriaan (van Hulsel - naar Dussen)
Voornaam: Adriaan
Achternaam: Willems
Bijzonderheden: geen bijzonderheden vermeld
Datum afgifte: 03-02-1798
Plaats afgifte: Hulsel
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Hooge Mierde R 114 folio 221
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

3546935469 Vloet, Jan Jacobs van de (van Zeelst - naar Dussen)
Voornaam: Jan Jacobs
Achternaam: Vloet, van de
Bijzonderheden: otr. Sijken Tegenbos, te Dussen
Datum afgifte: 28-09-1752
Plaats afgifte: Zeelst
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Veldhoven R 43 folio 85v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

3401034010 Verhagen, Gerardus (van Sint-Oedenrode - naar Dussen)
Voornaam: Gerardus
Achternaam: Verhagen
Bijzonderheden: geen bijzonderheden vermeld
Datum afgifte: 29-12-1761
Plaats afgifte: Sint-Oedenrode
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: St-Oedenrode R 187 folio 259v
Toegangsnummer: 7636
Inventarisnummer: 187 (Aanvragen (verzoek tot inzage op de studiezaal) )

3036330363 Snoek, Josina Maria van der (van Dussen-Munsterkerk - naar Oisterwijk)
Voornaam: Josina Maria
Achternaam: Snoek, van der
Bijzonderheden: geen bijzonderheden vermeld
Datum afgifte: 02-01-1770
Plaats afgifte: Dussen-Munsterkerk
Plaats bestemming: Oisterwijk
Vindplaats: Oisterwijk O.A.A. 256
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Archief Tilburg

3028030280 Snellaers, Peter Jan (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Peter Jan
Achternaam: Snellaers
Bijzonderheden: tr. Geertruij Castelijns
Datum afgifte: 17-09-1727
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 267 fol. 129v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

2922729227 Schoot, Peeter Dircx van de (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Peeter Dircx
Achternaam: Schoot, van de
Bijzonderheden: otr. Willemijn, wed. Andries de Wint
Datum afgifte: 15-01-1756
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 273 fol. 71v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

2569025690 Pol, Albertus Adriaan van de (van Diessen - naar Dussen)
Voornaam: Albertus Adriaan
Achternaam: Pol, van de
Bijzonderheden: geen bijzonderheden vermeld
Datum afgifte: 21-10-1785
Plaats afgifte: Diessen
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Diessen R 186 folio 118
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Archief Tilburg

2525425254 Pennings, Leendert Dielis (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Leendert Dielis
Achternaam: Pennings
Datum afgifte: 26-07-1729
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 267 fol. 228v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

2145121451 Maas, Jan Baptist (van Lage Mierde - naar Dussen)
Voornaam: Jan Baptist
Achternaam: Maas
Bijzonderheden: tr. Anneken de Pender, geb. Waalwijk, kind: Anneke
Datum afgifte: 04-07-1744
Plaats afgifte: Lage Mierde
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Hooge Mierde R 186 folio 172v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

2138321383 Maas, Anneke (van Lage Mierde - naar Dussen)
Voornaam: Anneke
Achternaam: Maas
Bijzonderheden: d.v. Jan Baptist Maas en Anneken de Pender
Datum afgifte: 04-07-1744
Plaats afgifte: Lage Mierde
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Hooge Mierde R 186 folio 172v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

1669216692 Jansen, Maria (van Oerle - naar Dussen)
Voornaam: Maria
Achternaam: Jansen
Bijzonderheden: geb. te Oerle; otr. Peter Volders, te Dussen
Datum afgifte: 13-09-1753
Plaats afgifte: Oerle
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oerle R300 fol. 182
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

1558215582 Hout, Francis Francisse van (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Francis Francisse
Achternaam: Hout, van
Datum afgifte: 17-06-1805
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 281 fol. 107v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

1269912699 Hapert, Corstiaan Gerrits van (van Hapert - naar Dussen)
Voornaam: Corstiaan Gerrits
Achternaam: Hapert, van
Bijzonderheden: tr. Anna Jansen Lijnsvelt
Datum afgifte: 12-06-1737
Plaats afgifte: Hapert
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Hoogeloon R 14 ongef.
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

98339833 Erkel, Cornelia van (van Zeelst - naar Dussen)
Voornaam: Cornelia
Achternaam: Erkel, van
Bijzonderheden: geen bijzonderheden vermeld
Datum afgifte: 01-04-1799
Plaats afgifte: Zeelst
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Veldhoven R 57 folio 131
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

68546854 Cuijck, Cornelis Jan van (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Cornelis Jan
Achternaam: Cuijck, van
Bijzonderheden: tr. Cornelia van Hees, met kinderen: Jan, Mathijs, Cornelis en Johanna Catharina
Datum afgifte: 10-05-1781
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 276 fol. 277
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

68556855 Cuijck, Johanna Catharina van (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Johanna Catharina
Achternaam: Cuijck, van
Bijzonderheden: z.v. Cornelis Jan en Cornelia van Hees
Datum afgifte: 10-05-1781
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 276 fol. 277
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

68486848 Cuijck, Cornelis van (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Cornelis
Achternaam: Cuijck, van
Bijzonderheden: z.v. Cornelis Jan en Cornelia van Hees
Datum afgifte: 10-05-1781
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 276 fol. 277
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

68466846 Cuijck, Jan van (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Jan
Achternaam: Cuijck, van
Bijzonderheden: z.v. Cornelis Jan en Cornelia van Hees
Datum afgifte: 10-05-1781
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 276 fol. 277
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

68396839 Cuijck, Mathijs van (van Oirschot-Best - naar Dussen)
Voornaam: Mathijs
Achternaam: Cuijck, van
Bijzonderheden: z.v. Cornelis Jan en Cornelia van Hees
Datum afgifte: 10-05-1781
Plaats afgifte: Oirschot-Best
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Oirschot R 276 fol. 277
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

50145014 Brouwer, Cornelis Huijbert de (van Hilvarenbeek - naar Dussen)
Voornaam: Cornelis Huijbert
Achternaam: Brouwer, de
Bijzonderheden: geen bijzonderheden vermeld
Datum afgifte: 26-07-1790
Plaats afgifte: Hilvarenbeek
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Hilvarenbeek R 187 folio 89v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Archief Tilburg

48744874 Broek, Jacobus van den (van Helvoirt - naar Dussen)
Voornaam: Jacobus
Achternaam: Broek, van den
Bijzonderheden: otr. Anthonnet van der Vloet
Datum afgifte: 24-01-1774
Plaats afgifte: Helvoirt
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Helvoirt R 27 folio 21
Toegangsnummer: 5011
Inventarisnummer: 27 (Aanvragen (verzoek tot inzage op de studiezaal)

366366 Aarts, Jan (van Eersel - naar Dussen)
Voornaam: Jan
Achternaam: Aarts
Bijzonderheden: gaat trouwen
Datum afgifte: 18-04-1754
Plaats afgifte: Eersel
Plaats bestemming: Dussen
Vindplaats: Eersel R 56 folio 299v
Nota bene: De originele borgbrief kan niet bij het BHIC worden ingezien, maar bij het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven

Jan Aarts trouwde in 1754 met Maria de Bot. Ze kregen twee zoons. Het volledige gezin kwam om tijdens de watersnood van 1775. De gevolgen van het watersnooddrama van november 1775 zijn terug te vinden in het begraafboek van Muilkerk. Het gezin van Jan Aarts en Maria de Bot en hun twee kinderen alsmede de 14-jarige Geertruij Weijtvliet (waarschijnlijk een buurmeisje) behoorden tot de slachtoffers. Ze werden alle vijf op het kerkhof van Muilkerk (in Dussen Binnen) begraven. Dat de kerkelijke commercie destijds hardvochtige trekjes kende werd nog maar eens benadrukt door de aantekening in het begraafboek dat ze 'van den armen begraven' werden zodat er voor hen dan ook niet geluid werd, noch dat hun kist was toegedekt met een doodskleed. Kennelijk werden de slachtoffers over enkele dagen gemeten geborgen want hun begrafenis vond verspreid plaats over drie dagen, 17-18 en 19 november 1775.

Borgbrieven afgegeven door de schout en schepenen van 's-Grevelduin, Groot-Waspik en elf en halve hoeve:

1040 Borgbrief voor Christiaan Anthonisse Reckers, gehuwd met Anna Maria Feijns te Oudenbosch, mede voor Jan Jans Bogaarts, gehuwd met Maria Rijken, geboren te Dussen-Muijlkerk, voor vertrek uit Waspik, 1742 nov. 20. Concept. 1 stuk.
Bron: Toegang 1014 Dorpsbestuur, Waspik, 1563-1810, inventarisnummer 1040.

Borgbrieven afgegeven door de Schepenbank in Loon op Zand:

Ook in Loon op Zand werden borgbrieven verstrekt aan personen die vanuit die plaats verhuisden naar Dussen.
Bron: Regionaal Archief Tilburg Toegang 781 Schepenbank Loon op Zand inventarisnummer 101-89

folio 122v Borgbrief voor Ambrosius van Tilborg, geboren te Loon op Zand, geh.m. Catharina Leeggangers, geboren te Dussen-Muilkerk, om te verhuizen naar Dussen-Muilkerk. 20-7-1761

folio 31 Borgbrief voor Elisabeth Schoenmaaker, geboren te Loon op Zand, geh.m. Jan de Gouwen, geboren en wonende te Dussen, om te verhuizen naar Dussen. 29-5-1751

folio 32v Borgbrief voor Amerentia van der Schriek, geboren te Loon op Zand, geh.m. Willem Wijtvliet, geboren te Dussen, om te verhuizen naar Dussen. 2-6-1751

folio 76v Borgbrief voor Willem Schoenmakers, geboren te Loon op Zand, geh.m. Anna Maria van Hal, wed.v. Casper Kruijn, wonende te Dussen, om te verhuizen naar Dussen. 11-4-1744

Folio 82v Borgbrief voor Jan Elias Jansz, geh.m. Margriet Castelijns, geboren en wonende te Dusse, om te verhuizen naar Dussen. 4-5-1740

Folio 215v Dionisius van der Schriek legt op verzoek van Corn. Peeters de Rooij een verklaring af dat hij rundvee vervoerd heeft naar Dussen en Babiloniënbroek. Wouter van Tilborg, soldaat in het regiment van kolonel Elias onder de compagnie van kapitein Voet, bevestigt dit. 19-9-1742

Folio 12v Borgbrief voor Gerit Egmonts, zijn vrouw en kinderen, die allen geboortig zijn van Loon op Zand. Zij willen verhuizen naar Dussen. 18-4-1712

Resoluties Raad van State over borgbrieven:

De omgekeerde situatie kwam natuurlijk ook voor: dat Dussen een borgbrief afgaf ten behoeve van een voormalig inwoner van het dorp. Hieronder een voorbeeld van Hilvarenbeek.

Rekest van Johan Dawans kleermaker, geboortig en wonende naast zijn vader binnen de vrijheid Hilvarenbeek te kennen gevende dat hij de 19e oktober jl [1722]. bij rekest aan haar Ed: Mo: vertoond heeft, dat enige tijd geleden aldaar is gepubliceerd een plakkaat, dat alle van buitenaf ingekomen personen zich zouden moeten voorzien van een borgbrief van het gerecht, waar vandaan zij zijn gekomen zijn, om de kinderen in geval ze tot armoede zouden vervallen, te houden of te moeten vertrekken; dat op hem suppliant, die al 13 jaren geleden [1710] is gehuwd met een vrouw van Dussen Munsterkerk jurisdictie van Dordrecht en [dat hij] te Hilvarenbeek geboren en opgevoed is en in zijn trouw gewoond heeft; het originele rekest is intussen overhandigd aan deurwaarder Nicolaes Boesij om die te insinueren, welke insinuatie ook door hem aan de regenten gedaan zijnde, hij deurwaarder aan hem niet gegeven heeft het relaas van insinuatie; de regenten hebben tot nu toe geen bericht gestuurd ; de vrouw en kinderen van de suppliant worden mogelijk uit huis gezet [met details].

Bronnen

Resoluties Raad van State 1703-1748. De periode tussen de Spaanse Successieoorlog en de Oostenrijkse Successieoorlog. BHIC toegangsnummmer 178, inv.nr. 299 dienstjaar 1723, deel 1 [januari-juni] - 8 microfiches, folio 117 verso – woensdag 24 februari 1723.

ARCHIEFBESTAND – toegang 10 KSM = Kwartiersvergadering van Stad en Meierij. In dit archief bevinden zich een hele serie resoluties van de Staten Generaal specifiek voor dit gebied uitgevaardigd en dit kan een interessante aanvulling opleveren op de reeds bewerkte resoluties van de Raad van State.
Inventarisnummer 11.

Resoluties van de Staten Generaal 1723-1727. De stukken zijn slechts in telegramstijl toegankelijk gemaakt op het hoofdthema uit die resolutie – de resoluties zijn wel gedateerd maar daarin klopt de chronologie niet altijd; het zijn wel belangrijke stukken voor lokale historici binnen de Meierij van ’s-Hertogenbosch.
07.05.1723 Hilvarenbeek – Joh. Dawans en Johanna Boor uit Dussen Munsterkerk [Dordrecht] – armenkas.

Terug naar Streekhistorie